دکتر یوسف قرضاوی
استعمال آمپول، شیاف و … در هنگام روزه
سؤال: آيا تزريق آمپول وريدي در رگ يا در عضله و همچنين تنقيه و استعمال روغن يا شياف براي درمان بواسير روزه را باطل مي کند يا خير؟
جواب:
معناي ساده روزه يعني خودداري از خوردن و آشاميدن و مباشرت با زنان که بر هيچ کس پوشيده نيست.
نصّ صريح قرآن نيز فقط در اين سه مورد است، و معني اين امور مورد نهي برهيچ کس پوشيده نيست. در عهد نبوت، اعراب باديه نشين معني آن را مي دانستند و براي فهم و درک معني خوردن يا آشاميدن نياز به تعريف هاي منطقي نداشتند، و نيز حکمت و فلسفه روزه که عبارت است از اطاعت و بندگي خداوند متعال ترک خواهش هاي نفساني و جلب رضايت او بر کسي پوشيده نمي باشد.
در پاسخ کساني که راجع به تزريق آمپول در ماه رمضان مي پرسند، مي گويم: تزريق آمپول انواعي دارد بعضي از آنها به عنوان دارو و درمان تزريق مي شوند خواه در رگ باشد و خواه در عضله يا زير پوست. شرع مقدس با اين نوع تزريق هيچ گونه مخالفتي ندارد زيرا که نه به معده مي رسد و نه به عنوان غذا استفاده مي شود؛ بنابراين اين نوع تزريق موجب افطار روزه نيست و جاي بحث و گفتگو ندارد. يک نوع ديگر آمپول وجود دارد که مغذي و مقوي جسم است مانند آمپول گلوکز که همانند غذا مستقيماً وارد خون مي گردد. نظر من بر اين است که تزريق چنين آمپول هايي موجب بطلان روزه نيست، هر چند که به خون برسد زيرا خوردن و آشاميدن در صورتي موجب بطلان روزه مي شود که به معده برسد و انسان پس از آن احساس سيري يا سيرابي نمايد.
در هنگام روزه داري قرار بر اين است که انسان از خواسته هاي مربوط به شکم و شهوت جنسي محروم گردد. ولي احتياط را در هر حال پيشنهاد مي کنم که مسلمان روزه دار در روزهاي ماه رمضان از تزريق آمپول هاي مغذي خودداري نمايد، زيرا وقت تزريق اين آمپول ها محدود نيست و مي تواند بعد از مغرب تزريق کند. اگر هم شخص بيمار باشد خداوند افطار روزه را براي او مباح گردانيده است. و استعمال روغن و مانند آن که در سؤال مطرح شده است، نه در لغت و نه در عرف، خوردن و يا نوشيدن به حساب نمي آيند، و با مقصود شارع در رابطه با روزه منافات ندارد، بنابراين موجب ابطال روزه نخواهد شد، و چيزي را که خداوند ممنوع ننموده است، نبايد بر خود سخت بگيريم و آن را بر خود ممنوع گردانيم. خداوند متعال در آيه مربوط به روزه مي گويد: يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ «خداوند براي شما سهولت و آساني را مي خواهد و سختي براي شما نمي خواهد».
ابن حزم مي گويد: موارد زير روزه را باطل نمي کنند:
«حقنه» يعني تزريق؛ سعوط يعني بخور؛ قطره چکاندن در گوش و استعمال سوند؛ استنشاق؛ هر چند به حلق برسد؛ مضمضه، اگر چه بدون عمد وارد گلو شود، سرمه کشيدن در شب يا روز اگر چه وارد گلو شود؛ وارد گلو شدن ذرات آرد و حنا و مواد عطري و حنظل يا هر چيز ديگر؛ مگسي که بدون اختيار وارد گلو شود؛ و …. ابن حزم براي اثبات ادعاي خود استدلال مي کند و مي گويد: «خداوند ما را در حال روزه داري از خوردن و آشاميدن و نزديکي کردن و استفراغ عمدي و ارتکاب گناهان نهي فرموده است؛ بنابراين به هر آنچه از جلو يا عقب يا گوش يا چشم يا بيني يا هر سوراخ ديگر شکم يا سر وارد بدن شود اصطلاحاً خوردن و آشاميدن نمي گوييم و خداوند جز خوردن و نوشيدن هيچ چيز ديگري را مادام که حلال باشد بر روزه دار ممنوع نساخته است.»
شيخ الاسلام ابن تيميه راجع به سرمه کشيدن و تزريق و استعمال سوند و رسانيدن دارو به درون انسان از طريق زخم ها و … مي گويد: راجح اين است که چنين مواردي روزه باطل نمي کنند زيرا روزه از ارکان مهم دين اسلام است که همه ي مردم اعم از خواص و عوام بايد با آن آشنايي داشته باشند. بنابراين اگر چنين مواردي را خدا و پيامبر بر شخص روزه دار حرام مي کردند و روزه با آنها باطل مي شد، بر پيامبر خدا لازم مي آمد که آنها را بيان دارد و اگر بيان مي داشت، صحابه نسبت به آنها آگاهي مي يافتند و همانند ساير احکام شريعت آن را به مردم ابلاغ مي کردند. وقتي که هيچ اهل علمي در اين ارتباط از پيامبر خدا هيچ گونه حديثي را نه صحيح و نه ضعيف نه مسند و نه مرسل بيان ننموده است پي خواهيم برد که آن حضرت در اين باره مطلبي بيان ننموده اند. والله اعلم
منبع : کتاب دیدگاههای فقهی معاصر/ ترجمه: دکتر احمد نعمتی