نویسنده: جمشید نظرپور(مدرّس مجتمع دینی بستک)

احتمالا همه ‏ی ما این جملات را شنیده باشیم:

مال چرک کف دست است… دنيا بي ارزش است او را براي اهلش بگذاريد. هركس قدرت و ثروت دارد، قيمتي ندارد… مؤمنین فقیر هفتاد سال پیش از ثروتمندان داخل بهشت می شوند (حدیث ضعیف)… فقر فخر من است (حدیث موضوع)… این همه مال دنیا برای چه می خوای؟؟

در این مقاله سعی می شود بطلان این جملات آشکار شود.

در بخش اول راجع به نعمت امنیت از دیدگاه قرآن سخن گفتیم در این بخش به نعمت ثروت و مال از دیدگاه قرآن و سنت می پردازیم .

در مقاله قبلی به چهار آیه اشاره کردیم که نعمت امنیت و ثروت را در چهار موضوع مختلف با هم ذکر کرده بود. مجدداً آن چهار آیه را یاد آور می شویم.

۱- عذاب با گرسنگی و عدم امنیت (خوف):

وَضَرَبَ اللَّـهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّـهِ فَأَذَاقَهَا اللَّـهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ [نحل: ۱۱۲]

و خدا بر شما حکایت کرد و مثل آورد مثل شهری را که در آن امنیت کامل حکمفرما بود و اهلش در آسایش و اطمینان زندگی می‌کردند و از هر جانب روزی فراوان به آنها می‌رسید تا آنکه اهل آن شهر نعمتهای خدا را کفران کردند، خدا هم به موجب آن کفران و معصیت طعم گرسنگی و بیمناکی را به آنها چشانید و چون لباس، سراپای وجودشان را پوشاند.

۲- دعا جهت امنیت و روزی و ثروت:

وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـٰذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ قَالَ وَمَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَىٰ عَذَابِ النَّارِ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ [بقره: ۱۲۶]

و چون ابراهيم گفت پروردگارا اينجا را شهرى امن بگردان و از اهلش هركس را كه به خداوند و روز بازپسين ايمان دارد از فرآورده‌ها روزى ببخش، فرمود و هركس كه كفرورزد، اندكى بهره‌مندش گردانم سپس دچار عذاب دوزخش سازم و چه بد سرانجامى است‌ (۱۲۶)

۳- عبادت به خاطر امنیت و روزی دادن:

فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَـٰذَا الْبَيْتِ * الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ  [قریش: ۳و۴]

پس بايد صاحب اين خانه را بپرستند (۳) همان كه ايشان را پس از گرسنگى [آذوقه و] خوراك داد و پس از ترس [و نگرانی] ايمن داشت‌ (۴)

۴- آزمایش و ابتلا با ایجاد ترس و گرسنگی:

وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ [بقره: ۱۵۵]

و همواره شما را به نوعى از ترس و گرسنگى و زيان مالى و جانى و كمبود محصول مى‌آزماييم و صابران را نويد بده‌ (۱۵۵)

توضیح مختصری در مورد این چهار آیه

حضرت ابراهیم بعد از بنای خانه کعبه مهمترین دغدغه ای که دارد این دو نعمت است . امنیت و رزق و روزی، لذا در بارگاه الهی دست به دعا برمی دارد و می فرماید:

رَبِّ اجْعَلْ هَـٰذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ ﴿البقرة: ١٢٦﴾

پروردگارا، اين [سرزمين‌] را شهرى امن گردان، و مردمش را -هر كس از آنان كه به خدا و روز بازپسين ايمان بياورد- از فرآورده‌ها روزى بخش.

ابن عاشور در ذیل تفسیر این آیه می فرماید : دعای ابراهیم از جوامع کلام پیامبری است چرا که وجود امنیت در شهرها و راه ها مقدمه‏ ی تمام لوازم یک زندگی سعادتمندانه می ‏باشد و همچنین مقتضی عدالت و عزت و خوشی و راحتی می باشد زیرا امنیت بدون اینها حاصل نمی شود و همچنین امنیت مقدمه‏ ی آبادانی و ثروت و رو آوردن به هر نوع منفعتی است و اگر این سه تا مختل شود امنیت نیز مختل خواهد شد و اگر امنیت مختل شود آن سه هم مختل می شوند .

و حضرت ابراهیم با این دعایش می خواست که تمام امکانات برای اقامت در این شهر فراهم شود چرا مکه منبع اسلام است .

و همچنین در سوره قریش خداوند به قریش دستور عبادت می دهد فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ و به آنها متذکر می شود که به خاطر این دو نعمت مهم باید به عبادت خدا بپردازند.

همچنین یکی از آزمایش های خداوند به نسبت انسان های مؤمن نقص در اموال و ثروت می باشد. و مطمئناً آزمایش و ابتلا هم در چیزهایی رخ می دهد که انسان ها به شدت به آن نیاز دارند .

عذاب خداوند به بندگانش نیز در گرفتن همین دو نعمت رخ می دهد . فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ

حالا با بررسی بیشتر در آیات قرآن و احادیث به نعمت مال و ثروت می پردازیم.

خداوند در زمینه های مختلف انسانها را تشویق می کند تا با خرج کردن مالشان زمینه کسب ثواب و درجات مهم را به دست آورند که در زیر به بعضی از موارد اشاره می شود :

۱- جهاد

مهمترین ضرورت در اسلام حفظ دین است و همچنین در اصطلاح اصولیین اولین ضرورت حفظ دین می باشد و جهاد هم برای حفظ دین واجب شده است و مهمترین مسأله در جهاد تامین مال است. زیرا اگر منابع مالی نباشد مطمئنا جهاد صورت نخواهد گرفت و اگر بگیرد با ضعف همراه خواهد بود. البته مفهوم جهاد همه جا به معنای جنگ نیست. جهاد فرهنگی، جهاد سیاسی، جهاد اقتصادی و غیره که البته همه اینها با صرف مال است که به ثمر خواهد نشست.

به آیات و احادیث زیر دقت کنید:

لَّا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّـهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً وَكُلًّا وَعَدَ اللَّـهُ الْحُسْنَىٰ وَفَضَّلَ اللَّـهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا ﴿النساء: ٩٥﴾

مؤمنان خانه‌نشين كه زيان‌ديده نيستند با آن مجاهدانى كه با مال و جان خود در راه خدا جهاد مى‌كنند يكسان نمى‌باشند. خداوند، كسانى را كه با مال و جان خود جهاد مى‌كنند به درجه‌اى بر خانه‌نشينان مزيت بخشيده، و همه را خدا وعده [پاداش‌] نيكو داده، و[لى‌] مجاهدان را بر خانه‌نشينان به پاداشى بزرگ، برترى بخشيده است.

می بینیم که در همین آیه دوبار جهاد با اموال بر جهاد نفس مقدم شده است . و این اشاره به این دارد که اگر چه جهاد با نفس در اولویت است ولی جهاد با مال هم در کنارش بسیار ارزش دارد.

عَنْ أَنَسٍ،أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ قَالَ: «جَاهِدُوا الْمُشْرِكِينَ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ وَ أَلْسِنَتِكُمْ»

در این حدیث هم به صراحت بیان می نمود که با مشرکین با مال و نفس و زبان خود جهاد کنید

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ وَالَّذِينَ آوَواوَّنَصَرُوا أُولَـٰئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ … ﴿الأنفال: ٧٢﴾

كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده‌اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده‌اند و كسانى كه [مهاجران را] پناه داده‌اند و يارى كرده‌اند، آنان ياران يكديگرند…

الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّـهِ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿التوبة: ٢٠﴾

كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‌اند نزد خدا مقامى هر چه والاتر دارند و اينان همان رستگارانند.

انفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿التوبة: ٤١﴾

سبكبار و گرانبار، بسيج شويد و با مال و جانتان در راه خدا جهاد كنيد. اگر بدانيد، اين براى شما بهتر است.

لَـٰكِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ وَأُولَـٰئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿التوبة: ٨٨﴾

ولى پيامبر و كسانى كه با او ايمان آورده‌اند با مال و جانشان به جهاد برخاسته‌اند. و اينانند كه همه خوبيها براى آنان است، اينان همان رستگارانند.

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّـهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ أُولَـٰئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ﴿الحجرات: ١٥﴾

در حقيقت، مؤمنان كسانى‌اند كه به خدا و پيامبر او گرويده و [ديگر] شكّ نياورده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد كرده‌اند؛ اينانند كه راستكردارند.

عَنْ أَبي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ، قَالَ:  جَاءَ أَعْرَابِيٌّ إِلَى النَّبيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَيُّ النَّاسِ خَيْرٌ؟ قَالَ: ” رَجُلٌ جَاهَدَ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ.(صحیح بخاری)

اعرابی نزد رسول خدا آمد و گفت یا رسول الله چه مردمی از همه بهترند؟ پیامبر فرمودند : مردی که با جان و مالش جهاد کند .

در تمامی این آیات مجاهدت با اموال و نفس با هم ذکر شده است و این خود مهمترین دلیلی است بر اینکه اگر مال نباشد تا حدود زیادی جهاد غیر ممکن است . بر همین مبنا رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : «مَنْ يَحْفِرْ بِئْرَ رُومَةَ فَلَهُا لجَنَّةُ». فَحَفَرَهَا عُثْمَانُ، وَ قَالَ: «مَنْ جَهَّزَ جَيْشَ العُسْرَةِ فَلَهُ الجَنَّةُ» فَجَهَّزَهُ عُثْمَانُ.

کسی چاه رومه را حفر کند بهشت برای اوست. و عثمان آن را حفر کرد و فرمودند کسی که لشکر تبوک را تجهیز کند بهشت برای اوست و عثمان آن را تجهیز کرد.

و در مورد دیگر رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : «مَنْ جَهَّزَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَقَدْ غَزَا، وَ مَنْ خَلَفَ غَازِيًا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِخَيْرٍ فَقَدْ غَزَا» هركس كه مجاهدي را در راه خدا، مجهز كند (ساز و برگ نظامي اش را فراهم سازد) همانا جهاد كرده است. و هر كس كه خانواده مجاهدي را بنحو شايسته، سرپرستي نمايد، او نيز جهاد كرده است».

چقدر پروژه های مهم دینی ، فرهنگی ، اجتماعی و تأمین دانشجویان و دانشمندان و عالمان، امروزه در جهان توسط خیرین انجام می گیرد که باید به اینها گفت “فلکم الجنة” و چقدر پروژه ‏های شروع شده ای که نیاز به تأمین مالی دارد.

اما در یک مقایسه بسیار جالب، خداوند به دو گروه از انسانها  توجه فوق العاده دارد . به این دو آیه توجه کنید .

ضَرَبَ اللَّـهُ مَثَلًا عَبْدًا مَّمْلُوكًا لَّا يَقْدِرُ عَلَىٰ شَيْءٍ وَمَن رَّزَقْنَاهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ يُنفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًا ۖ هَلْ يَسْتَوُونَ ۚ الْحَمْدُ لِلَّـهِ ۚ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ *

وَضَرَبَ اللَّـهُ مَثَلًا رَّجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ لَا يَقْدِرُ عَلَىٰ شَيْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلَىٰ مَوْلَاهُ أَيْنَمَا يُوَجِّههُّ لَا يَأْتِ بِخَيْرٍ ۖ هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَمَن يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ ۙ وَهُوَ عَلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿النحل ۷۵-۷۶﴾

خدا مَثَلى مى‌زند: بنده‌اى است زرخريد كه هيچ كارى از او برنمى‌آيد. آيا [او] با كسى كه به وى از جانب خود روزى نيكو داده‌ايم، و او از آن در نهان و آشكار انفاق مى‌كند يكسان است؟ سپاس خداى راست. [نه،] بلكه بيشترشان نمى‌دانند. (۷۵)

و خدا مَثَلى [ديگر] مى‌زند: دو مردند كه يكى از آنها لال است و هيچ كارى از او برنمى‌آيد و او سربار خداوندگارش مى‌باشد. هر جا كه او را مى‌فرستد خيرى به همراه نمى‌آورد. آيا او با كسى كه به عدالت فرمان مى‌دهد و خود بر راه راست است يكسان است؟ (۷۶)

خداوند در این دو آیه توجه ما را به یک مثال مهم معطوف می دارد . یکی اینکه انسان یا باید با علمش به جامعه سود برساند و سودمند باشد و یا با ثروتش که به صورت نهان و آشکار در راه خدا انفاق کند .

به نظر شما گروه سوم چه کسانی هستند ؟! خودتان قضاوت کنید .

و همین موضوع در حدیثی صحیح بسیار جالب بیان شده است . به حدیث زیر توجه فرمائید :

عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: سَمِعْتُ النَّبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: ” لاَ حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ: رَجُلٍ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا، فَسَلَّطَهُ عَلَى هَلَكَتِهِ فِي الحَقِّ، وَرَجُلٍ آتَاهُ اللَّهُ حِكْمَةً، فَهُوَ يَقْضِيبِهَا وَ يُعَلِّمُهَا ”

ترجمه: از عبدالله بن مسعود – رضي الله عنه – روايت است كه نبي اكرم – صلى الله عليه و سلم – فرمود: « غبطه جايز نيست مگر در دو مورد. يكي، شخصي كه خداوند به او مال وثروت داده و به او همت بخشيده است تا آن را در راه خدا خرج كند. دوم، كسي كه خداوند به او علم و معارف شرعي عنايت فرموده و او از علم خود، ديگران را بهره مند مي سازد و با عدالت، قضاوت مي كند».

۲- انفاق

دومین موردی که اهمیت مال و ثروت را بیان می کند مسأله انفاق فی سبیل الله و زکات است .به آیات زیر توجه نمائید.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الْأَرْضِ… (بقره- ۲۶۷)

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از چيزهاى پاكيزه‌اى كه به دست آورده‌ايد، و از آنچه براى شما از زمين برآورده‌ايم، انفاق كنيد…

وَالَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولَـٰئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ ﴿رعد-٢٢﴾

و كسانى كه براى طلب خشنودى پروردگارشان شكيبايى كردند و نماز برپا داشتند و از آنچه روزيشان داديم، نهان و آشكارا انفاق كردند، و بدى را با نيكى مى‌زدايند، ايشان راست فرجامِ خوشِ سراى باقى

وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَلَمْ یقْتُرُوا وَكَانَ بَینَ ذَلِكَ قَوَامًا (۶۷)

و آنان هستند كه هنگام انفاق (به مسكینان) اسراف نكرده و بخل هم نورزند، بلكه احسان آنها در حد میانه و اعتدال باشد. (۶۷)

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِیعُوا وَأَنْفِقُوا خَیرًا لِأَنْفُسِكُمْ وَمَنْ یوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (۱۶)

پس تا بتوانید خدا ترس و پرهیزكار باشید و (سخن حق) بشنوید و اطاعت كنید و از مال خود براى (ذخیره آخرت) خویش (به فقیران) انفاق كنید. و كسانى كه از خوى لئامت و بخل نفس خود محفوظ مانند آنها به حقیقت رستگاران عالمند. (۱۶)

وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِینَ (۴۳)

و نماز به پا دارید و زكات بدهید و با خداپرستان حق را پرستش كنید. (۴۳)

وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَیرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (۱۱۰)

وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ وَیقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِینُ الْقَیمَةِ (۵)

و آنان را جز این فرمان ندادند كه خدا را بپرستند در حالى كه در دین او اخلاص مى‏ورزند. و نماز گزارند و زكات دهند. این است دین درست و راست. (۵)

با توجه به همه این آیات و همچنین آیات زکات جای هیچ شک و تردیدی باقی نخواهد ماند که مال و ثروت از نعمتهای مهم خداوند است، چرا که با توجه به فضیلت انفاق و زکات این فضائل شامل کسی جزء انسان ثروتمند نخواهد شد. پس تلاش برای پولدار شدن و کسب ثروت به نیت انفاق فی سبیل الله اگر نگوئیم واجب است حداقل کاری بسیار پسندیده و مورد رضایت خداوند است.

مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ یضَاعِفُ لِمَنْ یشَاءُ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ * الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا یتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلَا هُمْ یحْزَنُونَ ( بقره ۲۶۱-۲۶۲)

مثَل آنان كه مال خود را در راه خدا انفاق مى‏كنند، مثَل دانه‏اى است كه هفت خوشه برآورد و در هر خوشه‏اى صد دانه باشد. خدا پاداش هر كه را كه بخواهد، چند برابر مى‏ كند. خدا گشایش‏ دهنده و داناست. (۲۶۱)

مزد كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏ كنند و پس از انفاق منّتى نمى ‏نهند و آزارى نمى‏ رسانند با پروردگارشان است. نه بیمناك مى ‏شوند و نه اندوهگین. (۲۶۲)

با این همه تشویق به انفاق فی سبیل الله، و با این همه اجر و ثواب آیا باز شک و تردیدی در فضیلت مال و ثروت می‌ماند؟! قطعاً خیر.

و متاسفانه تفاسیر غلطی که بعضی‌‌‌ها در طول تاریخ از احادیث پیامبر و یا آیات قرآن داشتند باعث شده است خیلی‌‌‌ها به مذمت مال و ثروت بپردازند و احادیث را به نفع این گونه برداشت های غلط سوق دهند و مسأله قناعت را پیش کشند در حالی که قناعتی که شرع تشویق می‌کند قناعت در مصرف است نه قناعت در کسب. در کسب ثروت هیچ گونه قناعتی جایز نیست. و انسان مؤمن باید در پی کسب ثروت بیشتر باشد.

۳- تجارت

یکی دیگر از موضوعاتی که اهمیت مال و ثروت را می‌رساند توجه ویژه قرآن و پیامبر به مسأله تجارت است. به آیات و احادیث زیر دقت فرمائید.

فإذا قضیت الصلاة فانتشروا فی الأرض و ابتغوا من فضل الله و اذكرو الله كثیرا لعلكم تفلحون (۱)

پس آن گاه كه نماز پایان یافت (بعد از ظهر جمعه باز در پى كسب و كار خود رفته و) روى زمین منتشر شوید و از فضل و كرم خدا (روزى) طلبید، و یاد خدا بسیار كنید تا مگر رستگار و سعادتمند گردید. (۱۰)

بعد از ادای نماز جمعه که مهمترین فریضه الهی است خداوند دستور می‌دهد که «فانتشروا فی الأرض» در زمین پخش شوید «وابتغوا من فضل الله» از فضل و كرم خدا (روزى) طلبید. اما ما مسلمانان کلاً روز جمعه را تعطیل اعلام کردیم.

و قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ: التَّاجِرُ الْأَمِینُ الصَّدُوقُ الْمُسْلِمُ مَعَ الشُّهَدَاءِ یوْمَ الْقِیامَةِ

تاجر راستگوی مسلمان روز قیامت همراه با شهداء محشور می‌شود.

یا أَیهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَینَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِیمًا.

اى اهل ایمان، مال یكدیگر را به ناحق مخورید مگر آنكه تجارتى باشد كه از روى رضا و رغبت كرده (و سودى برید)، و یكدیگر را نكشید، كه البته خدا به شما بسیار مهربان است. (۲۹)

به این آیه توجه نمائید که خداوند مال را به عنوان قوام زندگی معرفی می‌کند:

وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِی جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ قِیامًا وَارْزُقُوهُمْ فِیهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفًا.

و اموالى كه خدا قوام زندگى شما را به آن مقرّر داشته به تصرّف سفیهان ندهید و از مالشان نفقه و لباس به آنها دهید و با آنان سخن نیكو و دلپسند گویید. (۵)

و قیام یعنی: وسیله پایداری و مایه پابرجائی.

۴- تسخیر

و یکی دیگر از مواردی که بر اهمیت مال دلالت می دهد مساله تسخیر است.تسخیر یعنی رام کردن ، مسلط ساختن

به آیات زیر دقت نمائید چه بسیار نعمتهایی هستند که در تسخیر انسانها هستند:

کشتیها در تسخیر انسان است

وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْأ تَنْهَارَ (۳۲)

و كشتى‏ها را مسخر شما كرد تا به امر او به روى آب دریا روان شود و نهرها را (به روى زمین) به اختیار شما جارى گردانید. (۳۲)

دریا در تسخیر انسان است

وَهُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِیا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِیهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (۱۴)

و هم او خدایى است كه دریا را براى شما مسخر كرد تا از گوشت تر و تازه (ماهیان حلال) آن تغذیه كنید و از زیورهاى آن (مانند درّ و مرجان) استخراج كرده و تن را بیارایید، و كشتى‏ها را در آن روان بینى كه سینه آب را مى‏شكافند (تا به تجارت و سفر رفته) و تا از فضل خدا روزى طلبید، و باشد كه شكر خدا به جاى آرید. (۱۴)

هر آنچه در زمین است در تسخیر انسان است

أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّـهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ وَالْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِوَيُمْسِكُ السَّمَاءَ أَن تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّـهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَّحِيمٌ ﴿الحج: ٦٥﴾

آيا نديده‌اى كه خدا آنچه را در زمين است به نفع شما رام گردانيد، و كشتيها در دريا به فرمان او روانند، و آسمان را نگاه مى‌دارد تا [مبادا] بر زمين فرو افتد، مگر به اذن خودش [باشد]. در حقيقت، خداوند نسبت به مردم سخت رئوف و مهربان است.

آنچه در آسمانها و زمین در تسخیر انسان است

أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّـهَ سَخَّرَ لَكُم مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّـهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُّنِيرٍ ﴿لقمان: ٢٠﴾

آيا ندانسته‌ايد كه خدا آنچه را كه در آسمانها و آنچه را كه در زمين است، مسخّر شما ساخته و نعمتهاى ظاهر و باطن خود را بر شما تمام كرده است؟ و برخى از مردم در باره خدا بى‌[آنكه‌] دانش و رهنمود و كتابى روشن [داشته باشند] به مجادله برمى‌خيزند.

خورشید و ماه و شب و روز در تسخیر انسان

… وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهَارَ ﴿ابراهيم: ٣٢﴾

و كشتى را براى شما رام گردانيد تا به فرمان او در دريا روان شود، و رودها را براى شما مسخّر كرد.

معادن و منابع طبیعی ، ایجاد شده در ظاهر و باطن زمین قابلیت تبدیل شدن به ثروت و دارایی را دارند . منابعی مانند نفت و گاز و معادن فلزات مختلف و گرانبها ، و غیره که خداوند در زمین قرار داده است و زمین را نیز مسخر انسان قرار داده است و وقتی که خداوند چیزی را در تسخیر انسان قرار می دهد یعنی اینکه باید انسان تلاش بکند و آنها را استخراج کند و به ثروت تبدیل کند.

همه‏ ی اینها بر اهمیت مال و ثروت دلالت می دهد و این وظیفه اصلی مومنین است که در پی استخراج این همه نعمتهای الهی باشند و آنها را در اختیار بندگان قرار دهند.

و در آخر تاکید می کنیم هیچ بهانه ای برای فقیر ماندن وجود ندارد خداوند می فرماید :

هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَيْهِالنُّشُورُ ﴿الملك: ١٥﴾

اوست كسى كه زمين را براى شما رام گردانيد، پس در فراخناى آن رهسپار شويد و از روزى [خدا] بخوريد و رستاخيز به سوى اوست.

باید از ذلولیت زمین استفاده کرده و از روزی هایی که در آن گنجانده شده، خورد.

مال مانند شمشیر است اگر در دست انسان مجرم قرار بگیرد با آن بی گناهان را می کشد و در زمین فساد به راه می اندازد و اگر در دست انسان مومن و مجاهد قرار بگیرد با آن از دین و نفس و اهل و وطن خویش دفاع می کند. خداوند هم می فرماید:

فَأَمَّا مَنْ أَعْطَىٰ وَاتَّقَىٰ * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَىٰ * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَىٰ * وَأَمَّا مَن بَخِلَ وَاسْتَغْنَىٰ * وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَىٰ * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَىٰ * وَمَا يُغْنِي عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّىٰ [الليل :۵-۱۱].

اما آنكه [حق خدا را] داد و پروا داشت، (۵) و [پاداش‌] نيكوتر را تصديق كرد، (۶) بزودى راه آسانى پيش پاى او خواهيم گذاشت. (۷) و اما آنكه بخل ورزيد و خود را بى‌نياز ديد، (۸) و [پاداش‌] نيكوتر را به دروغ گرفت،(۹) بزودى راه دشوارى به او خواهيم نمود. (۱۰) و چون هلاك شد، [ديگر] مال او به كارش نمى‌آيد. (۱۱)