دکتر یوسف قرضاوی
مقدار مسافتِ افطار کردن روزه
سؤال: تا چه مقدار مسافتي که مسافر طي نمايد، مي تواند روزه ي خود را افطار کند؟ آيا صحيح است که مي گويند بايد حداقل مسافت ۸۱ کيلومتر باشد؟ و اگر انسان در مسافرت با مشقتي روبرو نشود آيا مي تواند روزه اش را افطار نکند؟
جواب:
مسافر بنا به نص صريح قرآن کريم مي تواند روزه اش را افطار نمايد: فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ «ولي هر کس از شما بيمار يا در سفر باشد [به همان اندازه] تعدادي از روزهاي ديگر را روزه بدارد. اما در مقدار مسافت سفر اختلاف است و اين مقدار مسافتي را که سئوال کننده مطرح نموده که بيش از ۸۰ کيلومتر مي باشد به نظر من همه ي فقها بر آن اتفاق دارند. بسياري از فقها ۸۴ کيلومتر تعيين کرده اند.
اين اندازه ها تقريبي است و مقدار مشخصي براي اين اندازه گيري از جانب پيامبر (ص) يا از طرف اصحاب نه به متر و نه به کيلومتر تعيين نشده است. اگر چه بعضي از دانشمندان اصلاً مقدار مسافت را شرط نکرده اند زيرا مسافرتي که از لحاظ لغت و عرف بدان سفر گفته شود، هم افطار روزه و هم قصر نماز را تجويز مي کند. اما بايد توجه داشته باشيم که شخص مسافر نسبت به افطار و گرفتن روزه مخير باشد. زيرا بنابر روايتي در مسافرتي که اصحاب با پيامبر (ص) بودند گروهي روزه بودند و گروهي نبودند و هيچ کدام بر ديگري عيب نمي گرفت. البته گرفتن روزه براي مسافري که بخاطر گرفتن روزه به مشقت و رنج شديد مي افتد کراهت دارد و چه بسا حرام باشد بنابر حديثي از پيامبر (ص) که فرمود: لَيْسَ مِنْ الْبِرِّ الصَّوْمُ فِي السَّفَرِ روزه گرفتن در مسافرت خوب نيست. اين براي کسي است که در مسافرت دچار مشقت و سختي مي شود و اما کسي که دچار سختي نمي شود، روزه گرفتن بهتر است يا افطار کردن؟ در اين مورد اختلاف است اما آنچه من ترجيح مي دهم قول حضرت عمربن عبدالعزيز است که فرمود: آسان ترين آن دو افضل است.
براي بعضي از مردم آسان تر آن است که همراه روزه داران روزه باشند تا بعدها موقعي که مردم روزه نيستند، از قضاي روزه ي ماه رمضان ناگزير نباشند، به اين گروه مي گوييم: روزه بگيريد؛ ولي در مقابل افطار کردن روزه ي ماه رمضان در مسافرت براي بعضي ديگر آسان تر است تا به کارهاي خود و مشکلات مردم برسند و به آساني بتوانند در رفت و آمد باشند. به خاطر کارهايي که خداوند بر آنان واجب يا مباح نموده؛ به اين گروه مي گوييم: روزه نگيريد و بعداً به تعداد روزهايي که روزه نگرفته ايد روزه ي قضا بگيريد.
از حمزه بن عامر اسلمي روايت شده که مي گفت: گفتم: اي رسول خدا من در مسافرت توان روزه گرفتن را دارم آيا اگر روزه بگيرم گناهي بر من است؟ پيامبر (ص) فرمود: هِيَ رُخْصَةٌ مِنْ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَمَنْ أَخَذَ بِهَا فَحَسَنٌ وَمَنْ أَحَبَّ أَنْ يَصُومَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ «اين رخصت خداوند براي شماست، هر کس از آن بهره بگيرد خوب است و هر کس بخواهد روزه بگيرد باز بر او گناهي نيست». خداوند نيز اجازه و رخصت را به سفر مربوط کرده نه وجود مشقت، اگر حکم رخصت منوط به مشقت بود، انسان هاي سخت گير، سخت ترين مشقت ها را در گرفتن روزه بر خود روا مي داشتند و با و جود آن مي گفتند: اين مشقت به حساب نمي آيد. همه مي دانند که مسافرت به خودي خود چه با چهارپا يا با هواپيما باشد سختي و مشقت دارد. بنابراين انسان به محض دور شدن از وطن و خانه و خانواده ي خود از لحاظ روحي که مهم تر از حالت جسمي است آسايش و آرامش ندارد و به همين دليل خداوند افطار روزه را تشريع فرموده است.
منبع : کتاب دیدگاههای فقهی معاصر