دکتر یوسف قرضاوی
خوردن و نوشیدن از روی فراموشی
سؤال: انسان چه بسا ايام ماه مبارک رمضان به ويژه در اوائل آن از روي نسيان و فراموشي، يک ليوان آب يا هر چيز ديگري را بردارد و به دهانش گذارد و بعد از خوردن مقداري غذا يا نوشيدن قدري آب به ياد مي آورد که روزه است؛ آيا در اين صورت مي تواند روزه ي خود را به اتمام برساند؟
جواب:
در صحيحين به نقل از حضرت ابوهريره نقل شده که پيامبر فرموده است: إِذَا نَسِيَ فَأَكَلَ وَشَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ فَإِنَّمَا أَطْعَمَهُ اللَّهُ وَسَقَاهُ «هر شخص روزه داري که از روي فراموشي چيزي بخورد و يا بياشامد روزه ي خود را را تمام کند زيرا (در واقع) خداوند به او طعام و شراب داده است…). اين حديث را دارقطني به سند صحيح با عبارت ديگري آورده است: إِذَا أَكَلَ الصَّائِمُ نَاسِيًا أَوْ شَرِبَ نَاسِيًا فَإِنَّمَا هُوَ رِزْقٌ سَاقَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَلاَ قَضَاءَ عَلَيْهِ «اين روزي اي است که خداوند به او ارزاني فرموده و قضاي روزه بر او واجب نيست». دارقطني و ابن خزيمه و ابن حبان و حاکم با عبارت ديگري آورده اند: «هر کس در روز ماه رمضان از روي فراموشي افطار نمايد قضاء و کفاره بر او واجب نيست. اين احاديث به صراحت دلالت دارند بر اينکه خوردن و نوشيدن شخص روزه دار از روي فراموشي تأثيري در صحت و درستي روزه ندارد. همچنان که در حديث ديگري آمده است: «خداوند خطا و فراموشي و اضطرار را بر امت من بخشيده است».بنابراين، شخص روزه داري که از روي فراموشي بخورد و بنوشد بايد بقيه روز را امساک کند و روزه اش را به اتمام رساند و شکستن روزه ي آن روز براي وي جايز نمي باشد.
حکم سريع خواندن نماز تراويح
سؤال: حکم سريع و با شتاب خواندن نماز تراويح چيست؟
جواب:
در صحيح بخاري و مسلم از پيامبر خدا (ص) روايت شده است که مي فرمايد: مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ «هر کس شب هاي رمضان را از روي ايمان و اخلاص به نماز بگذراند، همه ي گناهان گذشته اش آمرزيده مي شود». رسول الله (ص) شب زنده داري در ماه رمضان را سبب پاک شدن گناهان و خطاها اعلان فرموده است؛ ولي بايد دانست زنده داري تنها در صورتي باعث آمرزش گناهان و پاک شدن از پليدي ها مي گردد که انسان مسلمان آن را با شروط و ارکان و آداب و به طور کامل انجام دهد. چنان که مي دانيم با طمانينه و تأني خواندن سوره ي فاتحه و با طمانينه انجام دادن رکوع ها و سجده ها يکي از ارکان نماز است؛ زيرا پيامبر (ص) هنگامي که مي ديد شخصي نمازش را درست ادا نمي نمايد و براي مثال رعايت طمانينه را در نماز نمي نمود به او مي فرمود: «ارْجِعْ فَصَلِّ فَإِنَّكَ لَمْ تُصَلِّ»«بازگرد و دوباره نماز بخوان؛ زيرا که تو هنوز نماز نخوانده اي. بعضي از علما کمترين حد اين طمانينه را به اندازه ي يک «سبحان ربي الاعلي» و بعضي ديگر مانند شيخ الاسلام ابن تيميه شرط کرده اند که مقدار طمانينه در رکوع و سجده لازم است به اندازه ي سه بار تسبيح گفتن «سبحان ربي الاعلي» باشد؛ به دليل اينکه در حديث سه بار تسبيح آمده است و اين کمترين حد طمانينه است.
اما خشوع در نماز دونوع است: خشوع جسماني که عبارت است از اينکه اندام هاي بدن از حرکت باز ايستد، و انسان روباه آسا به اين طرف و آن طرف نگاه نکند و همچون خروس نوک نزند، و خيلي تند و سريع به رکوع و سجده نپردازد. و اما خشوع قلبي به معناي حضور عظمت خداوند در قلب انسان است و آن حاصل نمي شود جز با تأمل و دقت در آن آيات قرآني که در نماز تلاوت مي شوند و يادآوري قيامت و يادآوري اينکه شخص نمازگزار در پيشگاه خداوند عزوجل قرار دارد. بنابراين لازم است مسلمان نمازگزار توجه داشته باشد که در نماز با خداوند متعال به گفتگو مي پردازد و بايد در هر حرکت و رکني از نماز حضور قلب داشته باشد. از اين رو نمازگزاراني که تمامي هم و قصدشان اين باشد که از نماز فارغ شوند و آن را بار سنگيني بر دوش خود احساس مي کنند؛ اينگونه نماز خواندن مورد قبول درگاه خداوند متعال نخواهد بود. بسياري از مردم در ماه رمضان فقط در فاصله ي چند دقيقه ۲۳ رکعت نماز مي خوانند، نماز با اين کيفيت چنان که در حديث آمده است: سياه و تاريک به سوي آسمان بالا مي رود و به نمازگزار گفته مي شود: (ضيعك الله كما ضيعتني) خداوند تو را تباه گرداند، همانگونه که تو مرا تباه گردانيدي. سفارش و نصيحت من به بسياري از ائمه جماعت که مي خواهند آن تعداد رکعات نماز [۲۳ رکعت] را با شتاب و بدون حضور قلب و آرامش بدني ادا کنند، اين است که اگر ۸ رکعت نماز با خشوع و طمانينه لازم به جا آورند بهتر از خواندن ۲۳ رکعت نماز آن چناني مي باشد.
در اداي نماز کميت مورد توجه نيست بلکه کيفيت و نحوه ي اداي نماز مورد توجه است.
از خداوند متعال خواستاريم که ما را در زمره مسلمانان خاشع قرار دهد.
منبع : کتاب دیدگاههای فقهی معاصر