حج فضلیت، پیام و فلسفه آن
اینکه زمان ادای رکنی از ارکان اسلام که همانا حج است فرارسید، ما در روزهای نزدیک شاهد جمعیت بزرگی از مسلمانان زایر در مقدس ترین قطعه روی زمین یعنی مکه مکرمه خواهیم بود.
به مناسبت فرارسیدن وقت این عبادت پرثمر و پراندرز، و عامل مهم خداشناسی، خود شناسي، خود سازی و دیگرشناسی اشاره یی مختصری دارم.
حج که عبادت مفروضی است که قلب، چشم، جان و مال انسان درا دای آن باهم همآهنگ می شوند، در حالی که دیگر ارکان اسلام از این ویژگی برخور دار نیستند. دارای شروط و پیشزمینه هایی است که درنظر داشت آن در حین ادای آن موجب پذیرش این عبادت نزد پروردگار قرار می گیرد؛ اثرات و پیامدهای سازنده خود را در وجود حجاج در همین دنیا به جا می گذارد و در صورت عدم توجه به این شرایط و با پشت پا زدن به آن پیش زمینه های ضروری حج، رفتن به سرزمین مقدس مکه، شاید جز تفریح یا تحمل مشکلات، پاداشی را بدنبال نخواهد داشت و اثری را در زندگی حاجی به جا نخواهد گذاشت.
شرایط و پیش زمینه های مهم در حج چیست ، که با تحقق آن حج ما مبرور و مقبول شود؟ و پاداش حج مبرور كه همانا واردشدن به جنت است را دستياب شويم، طوريكه رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: و الحج المبرور لیس له الجزاء الاالجنة. یعنی حج مقبول و مبرور پاداشی جز بهشت ندارد.
حج ما چه وقت قابل پذیرش می گردد و در زمره حج مبرور قرار می گیرد؟ دراین زمینه باید گفت:
این عبادت زمانی مورد پذیرش پروردگار قرار می گیرد و زمانی اثرات خود را به جای می گذارد که حاجی محترم حدیث ذیل را بگونه شاید و باید به منصه عمل گذارد: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده اند: من حج هذاالبیت ولم یرفث و لم یفسق خرج من ذنوبه کیوم ولدته امه. (متفق علیه)
یعنی کسی که در این خانه(بیت الله) حج نماید و در اثنای حج فحش نگوید و از راه راست شریعت و فرمان الهی بیرون نرود همانند روزیکه مادرش او را زاده است از گناهانش پاک می شود.
همچنان حاجی محترم تلاش نماید که مطابق روش رسول الله حج نماید و با تدبیر وگزینش شیوه های معقول ازاین عبادت خود پاسداری نماید، از حرام ، مکروه ، مشتبهات و آنچه ناشایسته به این عبادت است، دوری گزیند.
در دروان ادای حج بردیگر زایرین خانه خدا برخورد نیکو نماید و از اخلاق خجسته بهره جوید، و درحین ادای این فریضه، چنان بی پروا و بی اعتنا نباشد که هیچگاه دست تضرع و نیاز را در حضور خداوند بر نیفرازد و از اوتعالی جویای حل مشکلات و دشواری خود و جهان اسلام نشود. بایست پیوسته با عجز تمام و تضرع کامل دست دعایش بلند باشد. به خاطررهیدن خودش و مسلمانان و کشورهای اسلامی از اقیانوس بیکران دشواری ها و مصائب با ریختن اشک دعا نماید.
فضیلت و پیام حج:
دراین تردیدی وجود ندارد که هر عبادت از ارزش و فضیلتی برخور دار می باشند و حج بسان دیگر عبادت ها نیز برخوردار از فضیلت و ارزش است که مختصر روی آن مکث می نمایم: حج بهترین اعمال و کنش ها خوانده شده است، طوریکه حضرت ابوهریره از رسول الله روایت می کند: سئل رسول الله ای الاعمال افضل؟ قال: ایمان بالله و رسوله، قیل ثم ماذا؟ قال: الجهاد فی سبیل الله، قیل ثم ماذا؟ قال حج مبرور. (بخاری، کتاب الحج)
یعنی از رسول الله پرسیده شد که بهترین اعمال کدام است؟ فرمودند: ایمان آوردن به خدا و به فرستاده او، گفته شد پس ازآن کدام اعمال؟ فرمودند: بعدازآن جهاد درراه الله متعال، و پرسیده شد که بعدازآن چه؟ گفتند: حج مبرور. یعنی حجی که درآن گناه راه نیافته باشد و خداوند آن را مورد پذیرش قرار داده باشد.
همچنان برای حج واژه جهاد بکار رفته است که این نیز اشاره به ارزشمندی آن دارد طوری که حضرت عایشه رضی الله عنها برای رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: یارسول الله تری الجهاد افضل الاعمال، افلا نجاهد؟ قال لکن افضل الجهاد حج مبرور. (متفق علیه)
یعنی ای رسول الله شما جهاد را بهترین اعمال میدانید، آیا جهاد نکنیم؟ رسول الله فرمودند: و لکن بهترین جهاد حج مبرور است.
حضرت ابوهریره رضی الله عنه روایت میکند که حضرت رسول الله فرموده اند: جهاد الکبیر و الضعیف و المرأة الحج. (روایت نسائی)
یعنی جهاد بزرگ سالان، ناتوانان و زن همانا حج است.
همچنان حج وسیله آمرزیدن و بخشش گناهان قرار می گیرد؛ این بزرگ ترین منافع و دست آورد حج است که گناهان انسان را ازبین می برد بگونه که حضرت ابوهریره رضی الله عنه حدیثی را از رسو ل الله روایت می کند: من حج و لم یرفث و لم یفسق رجع من ذنوبه کیوم ولدته امه.
یعنی کسی که حج کرد و دست به جماع و عوامل ودواعي آن نزد و مرتکب فسق و فجور نشد از حج چنان بر می گردد مثل روزیکه مادرش زاده است.
این چند نمونه از منافع و دست آوردهای اخروی این فریضهء الهی بود. به همین سان، دست آوردها و فواید دنیایی نیز دارد که به چند آن اشاره مي كنم.
حج اساسی ترین مایه عظمت و مجد اسلام، قوت دین و اتحاد و همبستگی مسلماناناست.
حج در واقع مراسمی است که پشت دشمنان اسلام را به لرزه در می آورد و هر سال خون تازه یی در عروق مسلمانان جاری می سازد و روح شان را طراوت و شادابی می بخشد.
اعتراف معاندين اسلام در مورد مقام و پيام حج:
معاندین اسلام چنین اظهار نظر در مورد این رکن اسلام می نمایند:
“مادام که حج رونق دارد ما برآنها پیروز نمی شویم.” (شبهات حول الاسلام)
یکی از دانشمندان و تیوری پردازان غربی به نام فلیپ در کتابش به نام تاریخ عرب می نگارد:
“با وجود گذشت زمانه بیش، هنو ز حج به صورت یک نظام قوی و محکم ثابت و پابرجاست. و روابط مسلمانان را باهم تحکیم می بخشد و تفاهم و اتحاد، دوستی و مساوات را در میان قبایل و گروه ها، و ملتهای مسلمان به وجود می آورد و هیچ سستی و اختلالی را درآن مشاهده نمی شود، در سایه این نظام نیرومند، هر مسلمانی آرزو دارد که در دروان زندگی خود حداقل یک بار به مسافرت حج نایل آید.
در اجتماع برادرانه و پراز مهر و محبت که در مکه دایر می گردد با سایر مؤمنان شرکت ورزد و احساس خود را مبنی بر پیوند با دیگر مسلمانان جهان که در آنجا حضور می یابند اعلام نماید و در پرتو این نظام برای هریک از ملتها مانند: سیاه پوستان، بربرها، چینی ها، فارس، ترک، عرب و… اعم از فقیر وغنی، با قدرت و ضعیف، این فرصت دست می دهد که از حیث فرهنگ، عقیده، ایمان، هماهنگی و همبستگی به وجود آورند.
بی گمان اسلام توانسته به پیروزی و سرافرازی چشمگیری در مبارزه و پیکار با نژاد پرستی و قومگرایی، بویژه در میان پیروانش حایل شود که هیچ یک از ادیان موجود دنیا نتوانسته به آن همپا شود، زیرا که اسلام امتیازی را که باعث تفضیل انسانی برانسان دیگر باشد به رسمیت نمی شناسد جز به تقوا و میزان بلند آرایستگی به ارزشهای اسلامی. بی تردید تشکیل این اجتماع درایام حج بزرگ ترین نقش و خدمت را در راه رسیدن به این موفقیت به عهده دارد.”
همچنان از منافع و نتایج مهم دنیایی حج این است که حج کنگره بزرگ و یک کنفرانس عمومی است که مي شود هرسال به منظور تبارز اتحاد و هماهنگی مسلمانان جهان، آگاه ساختن آنان به شیوه درست استفاده از منابع حیاتی از طریق آشنایی با فرهنگ یکدیگر، عقد قرار داد های تجاری، تبادل اجناس و فرآورده های صنعتی، در میان گذاشتن تجارب رسیدن به یک زندگی آرام و آسایش مند و مستقل و ایستاده به پای خود، مشترک کردن دردها و مصائب و جستن راه های حل آن،سنجش راهکاری بهتر شدن مناسبات و روابط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و… میان کشورهای اسلامی، به اهتزاز در آوردن درفش تک هدفی و همگرایی قاطبه مسلمانان جهان، جستن دکترین و رهکارهای رهیدن از مشکلات و پرابلم های سیاسی واقتصادی و نظامی ای که از سوی استعمار و استکبار جهانی برایشان وارد شده است و بیداری سازی همدیگر در شناخت حیثیت و پرستیژ انسانی و اسلامی شان، و آگاه سازی از توطیه ها و دسایس معاندین اسلام و طرح ها و پلان های شوم اسعمارگران و … ازآن بهره گيرند.
اینکه به چه پیمانه مسلمانان و خاصتاً زمامداران و حکومت مداران مسلمان از این فرصت به خاطر تحقق آنچه گفته و آمد، بهره می گیرند، مسأله یی است به همه هویدا؛ که آنچه بایستی از این اجتماع آموخت، آموخته نمی شود و از کنار همه آن بی تفاوت و بی اعتنا عبور صورت می گیرد.
ای کاش مسلمانان و زمامداران جهان اسلام از این موقع به نفع خود و جهان اسلام استفاده می کردند ودست کم پیمان و تعهد همبستگی و اتحاد را میان هم امضاء می کردند و در رسیدن به هدف مشترک و باهمی خود دست به دست هم می دادند و درفش پیوستگی و همبستگي مسلمین را بر می افراشتند و همه کینه هاو حقدهای میان خودی را کنار می گذاشتند، رویهم رفته، تعهد می سپردند که دیگر پیشگام و پیش زمینه ساز استعمار قرار نمی گیرند دراینکه سرزمین مسلمان دیگری را هدف روند و به دام خود گیر آورند.
فلسفه و رازگشایی فريضهء حج:
گرچند در ضمن بحث قبلی به فلسفه حج اشاره رفت اما در این جا به عنوان بحث مستقل ازش یاد آور می شوم.
حج یک منبع نیرو و قوت معنوی و عاطفی است که به مسلمانان توان می دهد و وجود او را به فروتنی و تقوا، اطاعت، و ندامت از گذشته بهتر مي آرايد و عاطفه محبت به الله متعال و رسول الله و یارانش را نیز وجودش طراوت و شادابی می بخشد.
حج عشق و تمرین تحمل نا ملایمات زندگی، سفرحج در بر دارنده درس تحمل سختی ها، دوری از وطن جدایی، از خویشاوندان و چشم پوشی از فراغت زندگی در میان خانواده و دوستان است و این خود تربیتی است برای فرد مسلمان درتحمل دشواری ها و ناگواری های زندگی.
منافع بازرگانی و تجاری و فرصتی است با ارزش برای مبادله منافع تجاری میان مسلمانان درسطحی گسترده تر و وسیع تر.
حج یک انجمن و کنگره جهانی است، حج به فرد مسلمان امکان می دهد تا شاهد بزرگ ترین و پرشکوه ترین گردهمایی سالانه اسلامی باشد، انجمنی که نه از طرف پادشاه یا رئیس حکومت یا جمعیتی دیگر، بل از سوی خدای جهانیان، بدان فراخوانده با اوتعالی به راز ونیاز می پردازد، انجمنی است که موضوعش همه، نیایش و پرستش پروردگار جهانیان است و کنگره یی است که مسلمانان پنچ قاره به دیدار همدیگر مشرف می گردند و این در واقع ابزار پیوند آنان و مایه شادمانی و قوت قلبی شان قرار می گیرد.
حج نمادی از کنار نهادن برتری جوی بردیگران و نهادینه کردن واژه مساوات میان همه مسلمانان و تبلور یگانگی درمیان ایشان، یگانگی در احساسات، یگانگی در شعار، یگانگی در هدف، یگانگی در عمل، و…است.
و پشت پازدن به زد وبندهای جغرافیایی، نژادی، زبانی، و… است و حج تمرین عملی این همه اصول متعالی انسانیت است.
احرام: در حقیقت به معنای فاصله گرفتن از کششها و گرایش های ناروای نفسانی، امتیازات طبقاتی و منزلتهای دنیوی است و سمت دهی فکر، کردار، و گفتار در جهت التزام به شریعت خداوند متعال.
شعارلبیک: شهادت و اعلان لفظی از همه چیزبریدن و به خداوند روی آوردن است.
طواف: روی آوردن به خداوند و چرخش جسم و روح بر گرد کعبه دلها و منبع پاکی هاست؛ کاری است که عاشق شیدا و در آستان معشوق محبوب خویش انجام می دهد.
سعی بین صفا ومروه: به معنای تکاپو و تلاش در میان دو نشانه از نشانه های رحمت برای کسب مغفرت و رضایت پروردگار است.
وقوف به عرفات: به معنای کنار نهادن نام و نشان، با قلبی خاشع و دستهای بر افراشته و پرازامید همراه با زبان دعاخوان و آرزوی صادقانه برای دستیابی مغفرت و بخشش الهی است.
رمی رجمار: سنگ انداختن به سر و روی ابلیس، گویای اظهار نفرت از همه پلیدي های و حقیرشمردن همه کششهای نامشروع و حرکتی است برای تبلور عزمی متین و صادقانه درمقابله هواپرستی افراد و جامعه انسانی.