تربیت چه چیز نیست؟
مولف: دکتر عبدالکریم کریمی
تلخیص: داوود رحمانی
فصل سوم
تربیت «پاسخ به نیاز» نیست.
هنر معلم گرسنه کردن ذهن است, نه سیر کردن آن. (امیل شارتیه)
«سقراط» حکیم گفت: هدف تربیت، ایجاد نیاز است و نه پاسخ به نیاز.
«ایمیل شارتیه » مربی بزرگ با صراحت اعلام کرده بود: «هنر معلم گرسنگی کردن فکر کودک است تا او با احساس گرسنگی، خود شخصاً برای سیر کردن ذهن خود به کوشش واداشته شود.»
بنابراین هنر معلم در تعلیم و تربیت کودک، تحریک کنجکاوی است و نه ارضای کنجکاوی؛ تشدید نیاز است و نه تخفیف آن؛ لاغر کردن ذهن است و نه فر به ساختن آن؛ نا متعادل ساختن ذهن است و نه متعادل کردن آن و همچنین، طرح مسئله برای تحریک نیاز به دانستن است و نه حل مسئله برای ارضا دانستن. در واقع همه اختراعات، کشفیات و ابداعات بزرگ بشری ریشه در تحریک نیازها داشته است. آنجا که نیاز و احتیاج در شدیدترین وضع خود تحریک شده است عمیق ترین و شگفت انگیز ترین یافته های علمی خلق شده است.
پیاژه معتقد است که تنها نیاز، تعادل آدمی را برهم می زند و او را راهی تعادل پایدار تر و کامل تر می کند.
حال اگر بخواهیم قابلیت و استعداد های کودک را به نحو احسن شکوفا و او را راهی مراحل بالاتر هوش و خلاقیت کنیم، باید قبل از هر چیز «احساس نیاز» را در او تقویت سازیم. یکی از راه های ایجاد نیاز آن است که فرد را از تعادل موجود و اشباع نیاز خارج کنیم تا به واسطه احساس نیاز برای ایجاد تعادل بالاتر به فعالیت و تلاش رشد یابنده واداشته شود.
از آنجا که انسان تنها به هنگام احساس کمبود برای رفع نیازهای زیستی، روانی و اجتماعی خود به تکاپو می افتد، آگاهی بر اینکه چگونه می توان با محرک های مناسب، او را به طور دائمی به حرکت و فعالیت وا داشت یکی از سوالات مهم و زیربنایی در هنر تعلیم و تربیت فعال است. پس طبیعی است که آدمی به هنگام نیاز، شروع به فعالیت می کند و منظور از فعالیت، رسیدن به هدفی است که تعادل از دست رفته را بازگرداند و موجب سازگاری فرد با محیط شود. زیرا کوشش و تلاش برای رفع احتیاج و جبران کمبود ها یا فعالیت برای رسیدن به مقصود معینی را سازگار و تطابق میگویند.
شاید روی آوردن صاحب نظران تعلیم و تربیت به شیوه های جدید در آموزش و پرورش یعنی شیوه «مسئله مداری» به جای« پاسخ مداری» در همین راستا باشد. این صاحب نظران معتقدند تنها راه فعال کردن دانش آموزان، تحریک کنجکاوی، میل شدید به دانستن و ایجاد نیاز به پیشرفت است و باید همه عناصر محیطی در مدرسه حول محور «نیاز» و مسائل شناختی و روانی به چرخد.