گروه های سهگانه در رمضان
نویسنده: عبداللطیف البریجاوی
مترجم: مهشید رسولی
«وعن أَبي واقدٍ الحارث بن عوف – رضي الله عنه -: أنَّ رسولَ الله – صلى الله عليه وسلم – بَيْنَمَا هُوَ جَالِسٌ في المَسْجِدِ، والنَّاسُ مَعَهُ، إذْ أقْبَلَ ثَلاثَةُ نَفَرٍ، فأقْبَلَ اثْنَانِ إِلَى رسُولِ اللهِ – صلى الله عليه وسلم -، وَذَهَبَ واحِدٌ؛ فَوَقَفَا عَلَى رسولِ الله – صلى الله عليه وسلم -. فأمَّا أحَدُهُما فَرَأَى فُرْجةً في الحَلْقَةِ فَجَلَسَ فِيهَا، وَأمَّا الآخرُ فَجَلَسَ خَلْفَهُمْ، وأمَّا الثَّالثُ فأدْبَرَ ذاهِباً. فَلَمَّا فَرَغَ رَسُولُ الله – صلى الله عليه وسلم -، قَالَ: “ألاَ أُخْبِرُكُمْ عَنِ النَّفَرِ الثَّلاَثَةِ: أَمَّا أَحَدُهُمْ فَأوَى إِلَى اللهِ فآوَاهُ اللهُ وَأمَّا الآخَرُ فاسْتَحْيَى فَاسْتَحْيَى اللهُ مِنْهُ، وأمّا الآخَرُ، فَأعْرَضَ، فَأَعْرَضَ اللهُ عَنْهُ”». [متفقٌ عَلَيْهِ]
از ابو واقد حارث بن عوف رضی الله عنه روایت است که روزی رسول الله ﷺ با جمعی از صحابه در مسجد نشسته بودند (پیامبر ﷺ مشغول وعظ و ارشاد بودند) که سه نفر وارد مسجد شدند دونفر توقف کردند و سومی برگشت یکی از آن دو نفر جای خالی پیدا کرد و نشست، دومی پشت سر جمع نشست، و سومی برگشت و مجلس را ترک کرد. رسول الله ﷺ پس از اتمام وعظ فرمودند: “آیا میخواهید شما را درمورد این سه نفر آگاه سازم؟ یکی از آنها به خدا پناه آورد پس خداوند به او پناه داد، دومی شرم کرد خداوند را نیز از آن بنده شرم آمد(بخشید)، سومی روگردانی کرد خداوند نیز از او روگردانی نمود.”
ابن حجر در کتاب فتح الباری در توضیح این حدیث میفرماید: “اوی الی الله” یعنی پناه آورد به خدا با پیوستن به مجلس پیامبر ﷺ “فآواه الله” یعنی خداوند به او پاداشی نظیر آنچه انجام داده بود داد و این که او را به رحمت و بهشتش ملحق گردانید.
این حدیث فضیلت ادب و پر کردن جاهای خالی در مجالس علم را میرساند.
پیامبر ﷺ در این حدیث فرمودند: “فاستحیا” یعنی اینکه به خاطر شرم از پیامبر و حاضرین در جلسه مانند رفیقش ازدحام نکرد یا اینکه طبق روایت انس لفظ حدیث نزد حاکم “مضی الثانی قلیلا ثم جاء فجلس” دومی رفت و اندکی بعد برگشت. شرمش به خاطر رفتن از مجلس رسول الله ﷺ بود همان کاری که نفر سوم انجام داد اما سخن پیامبر ﷺ که فرمودند: “فاستحیا الله عنه” یعنی اینکه خداوند به او رحم کرد و او را عقاب نکرد.
“فاعرض الله عنه” یعنی خداوند بر او خشم گرفت. این احتمال وجود دارد که نفر سوم مسلمان بوده و بدون عذر مجلس را ترک کرده و این احتمال هم هست که منافق بوده باشد.
در این حدیث مبارک پیامبر ﷺ مردم را نسبت به مجالس علم به سه گروه تقسیم میکنند:
- گروهی که به مجلس علم اهتمام میورزند و برای رسیدن به نزدیکترین نقطه به پیامبر که الگوی علم هستند، ازدحام میکنند.
- گروهی که به خاطر شرم از پیامبر و مسلمانان در مجلس مینشینند؛ آن چیزی که ابن حجر درکتاب فتح الباری تاکید کرده که نفر دوم از مجلس پیامبر رفت و اندکی بعد به خاطر شرم از پیامبر نزد پیامبر برگشت.
- گروهی که از حلقههای ذکر و مجالس علم رو برمیگردانند و پشت میکنند، پس خداوند هم از آنان رویگردان میشود.
رمضان نیز درسی از درسهای بزرگ اسلامیست و مردم نسبت به آن به سه گروه تقسیم میشوند:
- ۱٫ گروهی که به رمضان پناه میآورند شبش را قیام میکنند و روزش را روزه میگیرند، اوامر خداوند را انجام میدهند و از نواهی خداوند دوری میکنند و با خداوند بر توبه و التزام و عدم برگشت عهد میبندند.
«إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَىٰ نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَىٰ بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا» { فتح آیه ۱۰} (ای محمد همانا کسانی که(در حدیبیه) با تو بیعت میکنند در واقع با خدا بیعت میکنند (بدانید) دست خدا بالای دستهای آنان است پس هر کس پیمان بشکند تنها به زیان خویش پیمان میشکند وهر کس به آنچه با خدا برآن پیمان بسته است وفا کند خدا به او پاداش بزرگی خواهد داد.)
با خودشان پیمان بستهاند که خود را به بهترین نحو تغییر دهند و برگشتن به کفر و معصیت را ناپسند میدانند همانطور که ناپسند میدانند که در آتش انداخته شوند و این همان شیرینی ایمان است که در قلبشان مییابند و به آنها بر استمرار طاعت و عدم برگشت به کفر و گناه کمک میکند.
- ۲٫ گروه دوم تاثیر رمضان در آنها به صورتی است که از خدا و مردم شرم میکنند. رمضان را بر پا میدارند، روزه میگیرند اما بر توبه و بازگشت به سوی خدا اراده و تصمیم جدی نداشته و بین این و آن مردد هستند. خداوند در مورد ایشان فرموده است «وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَن يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» {توبه آیه١٠٢} (و گروهی دیگر هستند که به گناهان خود اعتراف کردند، کار پسندیدهای را با کار ناپسند دیگری آمیختهاند. باشد که خدا توبهی آنها را بپذیرد براستی خدا آمرزندهی مهربان است.)
این افراد نیازمند عزم راسخ، اصرار و اهتمام به دینشان هستند تا به گروه اول داخل شوند.
- ۳٫ گروه سوم کسانی هستند که رمضان بر آنها داخل میشود و رمضان میرود اما آنها ساکن و بیحرکت هستند و تاثیری بر حیلههای آنان نداشته و جنبشی در شخصیت آنها اتفاق نیفتاده است، مثل اینکه آنها رویگردانانی هستند که آیات خدا بر آنها خوانده میشود و آنها به آیات خداوند پشت میکنند و فرار میکنند. اینها خطرناکترین گروه در جامعه هستند.
اینها همان گروههای مردم مقابل رمضان و مقابل هر درسی از دروس آن هستند.