نویسنده: خالد کوهی نژاد
پرسش:
سلام
سنت های رواتب به چه نماز هایی گفته می شود؟ و در چه زمان هایی خوانده می شود؟
پاسخ:
علیکم السلام و رحمه الله و برکاته
با تشکر از شما بابت انتخاب تابش برای پاسخگویی به سوال تان، در جواب خدمت شما به این ترتیب عرض می کنیم:
تعریف: رواتب به سنت هایی گفته می شوند، که تابع نماز های فرض هستند. یعنی قبل یا بعد از نماز های فرض خوانده می شوند و به صورت جداگانه و مستقل ادا نمی گردند.
حکمت: علماء حکمت نماز های سنت رواتب را اینگونه بیان می کنند که، نقص های بوجود آمده در نماز های فرض را تکمیل و جبران می کنند.( منظور از نقص، ترک ارکان نماز نیست. چرا که با ترک ارکان نماز، نماز به کلی باطل می شود. مثل عدم قرائت سوره فاتحه یا بجا نیاوردن رکوع، منظور از نقص مواردی همچون عدم تدبر در قرائت امام یا نداشتن خشوع لازم در نماز و…….است.)
فضیلت: رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمایند: ((“من صلى في اليوم والليلة اثنتي عشرة ركعة تطوعاً بنى الله له بيتاً في الجنة” رواه أحمد ومسلم وأصحاب السنن إلا الترمذي عن أم حبيبة. ): هر کس در شبانه روز، برای الله متعال از روی اطاعت دوازه رکعت از سنت های قبلیه و بعدیه بخواند، الله متعال برای او در بهشت برای او خانه ای بنا خواهد نمود. به روایت احمد و مسلم
توضیح حدیث: لله یعنی اینکه نمازهایی که شخص می خواند خالصانه و بی ریا فقط برای الله متعال باشد.همچنین معنای تطوعا:( از روی طاعت) در همین راستا می باشد و این مفهوم را تکمیل می کند .مشخص شدن عدد دوازده می تواند بیانگر تعداد حداقلی رکعات سنت های رواتب باشد، یعنی اگر کسی حداقل دوازده رکعت در روز سنت قبلیه و بعدیه بخواند به او خانه ای در بهشت داده خواهد شد، از کلمه حداقل به این دلیل استفاده می کنیم چون مجموع رکعات این سنت ها در روایات مختلف با اعداد متفاوتی بیان شده است که در ادامه توضیح خواهیم داد. وقتی گفته می شود به کسی در جایی خانه ای داده می شود، یعنی اجازه ی ورود و سکونت در آنجا به او داده می شود که در این حدیث زندگی کردن در بهشت منظور است. و خانه ای در بهشت یک خانه عادی نیست، اوصافی توصیف نشدنی دارد، که در ظرفیت تصور انسان نمی گنجد. نه چشمی دیده، نه گوشی شنیده، و نه بر قلب بشری خطور کرده است.
تعداد رکعات و زمان ادای آنها: علما در تعداد رکعات نماز های سنت رواتب به دلیل وجود روایت های متنوع، اختلاف نظر دارند.
رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند: (بين كل أذانين صلاة): بین اذان و اقامه، نماز وجود دارد. روایت بخاری
رسول الله صلی الله علیه وسلم لفظ(بين كل أذانين صلاة)را سه بار تکرار می فرمایند و در بار سوم می فرمایند برای کسی که بخواهد. سه بار گفتن جمله می تواند دلیلی بر تاکید این موضوع باشد و گفتن جمله ی ( برای کسی که بخواهد) برای این است که مردم به علت تاکید پیامبر این سنت را اشتباها فرض حساب نکنند.
طبق این حدیث می توان گفت به صورت کلی سنت قبلیه برای همه نماز های فرض وجود دارد. و در مقابل بدون وجود هیچ گونه اختلاف نظری ، خواندن سنت بعد از نماز صبح و عصر ممنوع می باشد. پس بعد از این دو نماز، سنت بعدیه وجود ندارد.
امام شافعی می فرماید مجموع آنها ۱۲ رکعت است:
۴رکعت قبل از ظهر ۲ رکعت بعدش -۲ رکعت بعد از مغرب- ۲ رکعت بعد از عشا- ۲ رکعت قبل از صبح
امام حنبل می فرماید مجموع آنها ۱۰ رکعت است:
۲رکعت قبل از ظهر ۲ رکعت بعدش -۲ رکعت بعد از مغرب- ۲ رکعت بعد از عشا- ۲ رکعت قبل از صبح
ابی خطاب: وی خود از حنابله است و قول امام احمد حنبل را صحیح می داند ولی۴ رکعت قبل از نماز عصر را به آن ۱۰ رکعت که ایشان فرموده بود می افزاید. که در مجموع می شود۱۴ رکعت.
و قول دیگری وجود دارد که خواندن ۴رکعت بعد از نماز ظهر را هم از سنت های رواتب می داند.
همه ی اقوالی که ذکر شد، صحیح است. زیرا از احادیث صحیح نشات گرفته است. این نشان می دهد که رسول الله صلی الله علیه وسلم این سنت، که رواتب نام دارد و در قبل و بعد نماز های فرض خوانده می شود، را به روش های گوناگون ادا کرده است.
ایشان بر برخی سنت ها بیشتر از برخی دیگر تاکید کرده اند، برای مثال رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد خواندن ۲ رکعت قبل ازنماز صبح می فرمایند: (رکعتا الفجر خیر من الدنیا و مافیها ):( دو رکعت قبل از فجر از دنیا و آنچه در آن است بهتر است ).روایت مسلم. و در مورد خواندن ۴ رکعت قبل از نماز عصر می فرمایند:( رحم الله امرءا صلی قبل العصر اربعا):( الله به کسی که چهار رکعت قبل از عصر بخواند رحم کند)روایت ابو داود، ترمذی و احمد . چنان که می بینم خواندن هر دو فضیلت دارند ولی در حدیث مربوط به سنت قبلیه صبح تاکید بیشتری وجود دارد. برای تقویت این سخن می توانیم به این حدیث از ام المومنین عائشة استناد کنیم که می فرمایند:( ان رسول الله صلی الله علیه وسلم لم یکن علی شیء من النوافل اشد معاهدة منه علی رکعتی الفجر):( رسول الله صلی الله علیه وسلم بر هیچ کدام از سنت ها به اندازه ادای دو رکعت قبل از نماز صبح تاکید و استمرار نداشتند) روایت بخاری
احادیث مربوط و مهم
*عن ابن عمر رضی الله عنه قال:( صلیت مع النبی صلی الله علیه وسلم رکعتین قبل الظهر و رکعتین بعدها، و رکعتین بعد الجمعة ،رکعتین بعد المغرب، و رکعتین بعد العشاء)
ترجمه: از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که فرمود:( با رسول الله صلی الله علیه وسلم به این منوال نماز خواندم دو رکعت قبل از نماز فرض ظهر و دو رکعت بعدش، و دو رکعت بعد ازنماز جمعه، دو رکعت بعد از مغرب، و دو رکعت بعد از عشاء.)روایت بخاری
*عن حفصه رضی الله عنها :(ان النبی صلی الله علیه وسلم کان یصلی رکعتین خفیفتین حین یطلع الفجر)
ترجمه: از حفصه رضی الله عنها روایت است که: ( رسول الله صلی الله علیه وسلم وقتی طلوع فجر صادق رخ می داد«قبل نماز صبح» دو رکعت کوتاه و مختصر می خواندند.) متفق علیه
قال رسول الله صلی الله علیه و سلم: ( من حافظ علی اربع رکعات قبل الظهر و اربع بعدها حرمه الله علی النار)
ترجمه: رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند: ( هر کس چهار رکعت قبل از ظهر و وچهار رکعت بعدش را همیشه بخواند الله متعال او را از آتش جهنم در امان می دارد) روایت ترمذی
از الله متعال توفیق عمل به تمام اوامر او به روش رسول الله صلی الله علیه وسلم و کسب ایمانی قوی که مانع انجام معاصی شود را خواستاریم.