محور سورهی مرسلات
نویسنده : دکتر محمود ویسی
آخرین سوره از جزء بیست و نهم، سورهی مرسلات است که از سورههای مکی است و محور آیاتش مسألهی حیات پس از مرگ، امکان و ضرورت وجود این حیات است. در شرایطی این سوره نازل میشود که انسان احساس مسؤولیت خود را از دست داده و چنان با جهان هستی انس گرفته که تصور تحول برایش مشکل است و میپندارد دنیا باقی خواهد ماند و تغییری در آینده روی نخواهد داد؛ پس حیات پس از مرگ را انکار میکند. امروز شاهد چنین وضعیتی در جامعه هستیم که انسانها با دنیا و تعلقات دنیایی آنچنان انس گرفتهاند که تصور هر گونه تغییر و تحولی برایشان غیرممکن است؛ در چنین شرایطی این سوره نازل میشود و مانند سایر سورههای مکی با اشاره به بعضی از آیات آفاق و انفس، وجوب وقوع قیامت را تأکید میکند و بیان میکند که با آمدن آن روز مردم دو دسته میشوند و هر یک به تناسب موضعگیریهای خود مورد محاسبه واقع میشوند؛ پس محور آیات این سوره بیان امکان حیات پس از مرگ و سپس بیان وجوب آمدن روز فصل، یعنی روز جدایی با تلاوت آیات آفاق و انفس، “دعوت به حکمت” و آیات ترغیب و ترهیب “موعظهی حسنه” میباشد و ابتدا عقلها و سپس قلبها را مورد خطاب قرار میدهند. اگرعقل و قلب در انسان متحول شود از لحاظ شخصیتی متحول خواهد شد و اگر یکی از این دو تنها متحول شود به همان اندازه تحول در شخصیت ایجاد خواهد شد؛ به همین دلیل محور سورههای مکی اصلاح بینش است که در گرو اصلاح عقل و قلب است؛ وقتی که انسان در این راستا به درجهای از اصلاح نسبی رسید میتواند منشأ خیر برای همگان باشد؛ لذا آیات آفاق و انفس یعنی آیاتی که در اطراف ما هستند، مانند آسمانها و زمین و منظومهی شمسی، خورشید و ماه همه آیات آفاقند و تأثیراتی را که از مشاهدهی آیات آفاقی در دل پیدا میشود و آن را متحول میسازد آیات انفس میشود: «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ» و خداوند میفرماید: ما آیات خود را در آفاق و انفس به انسانها مینمایانیم تا برایشان آشکار شود پیامی که از طرف خداوند آمده یعنی قرآن، حق است. در این سوره مجموعهای از آیات آفاق و انفس و ترهیب و ترغیب را ملاحظه میکنیم که بیان کنندهی پیام قرآن و راهکارهایی را که قرآن پیش روی انسان میگذارد تا بینشها را اصلاح کند و منشها را سامان بخشد. نام سوره مرسلات است که اشاره به وصفی از اوصاف پنجگانهی یکی از آیات آفاقی بسیار مهم دارد. نکاتی را که پیرامون آیات ابتدایی این سوره و مجموعهای دیگر از آیاتی که در ابتدای بعضی دیگر از سورهها میآید شاید کمتر در تفاسیر ذکر شده باشد، چون محصول درسهای تفسیر در محضر استاد بزرگوارم میباشد. بعد از بیان محور آیات سوره به تقسیمبندی آیات میپردازیم، اما در ابتدا لازم است نام سوره توضیح داده شود. کلمهی ((مرسل)) اسم مفعول و جمع آن ((مرسلات)) است؛ یعنی فرستادهشدگان و از مادهی ((رسل)) است، به معنی منتقل کردن پیامی به کسی به آرامی؛ و رسول یعنی کسی که پیام را در کمال امنیت و آرامش به دیگری منتقل میکند، و تفاوتش با نبی در این است که نبی تنها خبر مهمی را منتقل میکند، اما دلالت بر چگونگی خبررسانی ندارد. در ضمن پیامآور میتواند آیهای از آیات خداوند باشد که پیامی را با خود دارد و با نگاه کردن به آن انسان متوجه پیام میشود؛ به عنوان نمونه، کوهها، دریاها، خورشید و ماه پیام دارند، اما کسی میتواند این پیامها را دریابد که جنبه و ظرفیت و توانایی گرفتن آنها را داشته باشد. علامه اقبال که از لطافت و شفافیت ایمانی برخوردار گشته به ماه مینگرد و منقلب میشود و میخواهد مانند ماه شود؛ به ما در حرکت و تلاش و شکوفایی است تا ماه کامل گردد. یکی هم مانند مولوی است که از خورشید پیام رخشندگی و تابندگی میگیرد؛ لذا آیات آفاق هر کدام پیامی دارند تا با مشاهدهی آنها انسانهای اهل تفکر منقلب گشته و مسؤولیت ایمانیشان را به نیکویی ادا کنند.
منبع : کتاب توضیحاتی پیرامون آیات جزء بیست و نهم قرآن کریم