گناهان كبيره قلب
بر خلاف تصور برخي از مردم، گناهان كبيره تنها مربوط به اعمال ظاهري نيستند؛ بلكه گناهان قلبي از گناهان ظاهري به مراتب شديد تر و خطرناكتر هستند. همچنان كه در طاعت و عبادت فضيلت و ثواب اعمال قلبي از اعمال ظاهري جوارح بيشتر است، تاثير گناه و معصيت قلبي از گناه جوارح شديدتر و خطرناك تر است.
گناه آدم و گناه شيطان
قرآن كريم دو گناه از اولين گناهاني كه بعد از آفريده شدن آدم و اسكان او در بهشت به وقوع پيوسته اند را براي ما ذكر مي كند. يكي از آنها گناه آدم و همسرش مي باشد در آن هنگام كه مرتكب خوردن ثمر درختي شدند كه خداوند آنها را از خوردن آنها منع كرده بود، اين گناه متعلق به اعمال ظاهري و جوارح است، همان گونه كه خداوند مي فرمايد، فراموشي و ضعف عزيمت و اراده موجب وقوع آن گرديد:
وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَىٰ آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا
و به يقين پيش از اين با آدم پيمان بستم ولي آن را فراموش كرد و براي او عزم استوار نيافتم.
گناه دوم گناه شيطان است و در آيه ۳۴ سوره بقره مي فرمايد :
فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ
بجز ابليس كه سر باز زد و كفر ورزيد و از كافران شد همه به سجده در افتادند.
از جمله غرور و كبر ابليس اين است كه در كمال بي شرمي به پروردگارش گفت:
قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِّنْهُ ۖ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ
گفت: من از او بهترم، مرا از آتش و او را از گل آفريدي!
كينه و حسادت
قرآن كريم داستان دو پسر آدم، هابيل و قابيل را براي ما نقل مي كند، مي بينيم پديده پليد حسادت، قابيل را وادار كرد هابيل پاك و درست كار را بكشد.
قرآن كريم حسادت را از موانع ايمان به اسلام و يكي از اسباب نيرنگ و دسيسه عليه آن قرار داده است و مي فرمايد:
وَدَّ كَثِيرٌ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يَرُدُّونَكُم مِّن بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّارًا حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ
بسياري از هل كتاب پس از اينكه حق برايشان آشكار شد از روي حسدي كه در وجودشان بود، آرزو مي كردند كه شما را، بعد از ايمانتان كافر گردانند.
رسول كريم صلي الله عليه وسلم كينه و حسادت را از بيماري ها و امراض خطرناك ملت ها قرار مي دهد كه بدترين تأثير آن بر روي دين مي گذارد و مي فرمايد: دَبَّ إلَيكُم دَاءُ الأُمَمِ قَبلَكُمُ الحَسَدُ و اَلبَعضَاءُ و اَلبَعضَاءُ هِيَ الحَالِقَهُ لَا أقُولُ حَالِقَهُ الشَّعَرِ و لكِن حَالِقَهُ الدِّينِ
بيماري ملت هايي كه قبل از شما زيسته اند به شما سرايت كرده است. براستي كينه تراشنده است، اما مو را نمي تراشد بلكه دين را مي تراشد.
بخل و حرص
يكي از گناهان كبيره قلبي كه جزء مهلكات است و احاديث شريف مسلمانان را از آن بر حذر داشته است بخل و حرص بر مال دنيا و صرف نكردن آن در راه خداست و مي فرمايد: ثلاثُ مهلكاتٍ: الشُّحُ المُطاعُ و هويً متَّبعُ و إعجابُ المرءِ بِنفسهِ
سه خصلت هستند كه انسان را به هلاكت مي رسانند:
۱- حرص و بخل شديدي كه صاحبش را به اطاعت از خود وادار مي كند.
۲- هوي و هوس است كه شخص از آن پيروي مي كند.
۳- مغرور شدن به دارايي ها و فضايل نفسي خود.
علما در بيان معناي كلمه شحّ گفته اند: شحّ عبارت است از بخل همراه آز و طمع. بنابر اين شحّ در رابطه با عدم بخشش، بدتر و شديدتر از بخل است و بخل به معناي تنگ چشمي و نبخشيدن مال به كار برده مي شود ولي شحّ براي هر گونه ممانعت نفس از انجام كار هاي خير استعمال مي شود؛ خواه مربوط به بخشيدن مال يا نيكي يا طاعت و عبادت باشد.
هوا و هوس
يكي از گناهان كبيره كه حديث فوق الذكر به آن اشاره كرده هوا و هوسي است كه از آن پيروي مي شود و قرآن كريم نيز در چندين مورد انسان را از آن بر حذر داشته است و مي فرمايد: وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَىٰ فَيُضِلَّكَ عَن سَبِيلِ اللَّـهِ(ص/۲۶)
از هوا نفس پيروي مكن كه تو را از راه خدا منحرف مي سازد.
وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا ( كهف/۲۸)
و از آن كس كه قلبش را از ياد خود غافل ساخته ايم و از هوس خود پيروي كرده و اساس كارش بر زياده روي است، پيروي مكن.
وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِّنَ اللَّـهِ
و كيست گمراه تر از آن كه بي راهنمايي خدا از هوسش پيروي مي كند؟!
غرور نفسي و خود بزرگ بيني
سومين گناه كبيره كه در حديث مذكور به عنوان هلاك كننده از آن نام برده شده است عجب و خود بزرگ بيني است. به حقيقت افراد مغرور و خود بزرگ بين، عيب خود را هر چند هم بزرگ باشد نمي بينند ولي محاسن و فضايل خود را با ميكروسكوب نگريسته، آن را بزرگ مي نمايند و از شأن و عظمت آنها مست و مبهوت مي شوند.
حضرت علي – كرم الله وجهه- مي گويد: سَيئهُ تَسُؤكَ خيرٌ مِن حَسَنَتٍ تُعجِبُكَ
يعني: گناهي كه تو را آزرده كند بهتر از نيكي و احساني است كه تو را به اعجاب و غرور وا مي دارد.
ريا
يكي از گناهان كبيره قلبي كه عمل انسان را تباه و بي ارزش مي سازد و مانع قبول عمل در پيشگاه خداوند مي شود رياي مذمومي است كه موجب خشم خداست، هر چند آن عمل در ظاهر زيبا و فريبنده هم باشد.
خداوند متعال درباره منافقان مي فرمايد:
يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّـهَ إِلَّا قَلِيلًا (نساء/۱۴۲)
با مردم ريا نمي نمايند و خدا را جز اندكي ياد نمي كنند.
و مي فرمايد: فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ ﴿٤﴾ الَّذِينَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ﴿٥﴾ الَّذِينَ هُمْ يُرَاءُونَ ﴿٦﴾ وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ ﴿٧﴾ (ماعون/۴-۷)
پس واي بر نمازگزاراني كه از نمازشان غافلند و آنان كه ريا مي كنند و از دادن زكات و وسايل و مايحتاج خانه خودداري مي ورزند.
حب دنيا و اخلاص به آن
يكي از گناهان كبيره قلبي، حب دنيا و اخلاص نسبت به آن و ترجيح آن بر آخرت است. به حقيقت حب دنيا اساس و زير بناي هر گناه و خطايي است.
البته در اينجا منظور از حب دنيا داشتن ثروت و مال دنيا نيست، بلكه آنچه كه خطرناك است عشق و محبت به دنيا و حرص بر دنيا و نعمت ها و زينت هاي فريبنده آن است. خطر در اين است كه دنيا بر آخرت ترجيح داده شود. و همين حرص و اخلاص و علاقه شديد به دنياست كه موجب هلاكت و نابودي در دنيا و آخرت مي شود. خداوند متعال درباره شان آخرت چنين مي فرمايد:
فَأَمَّا مَن طَغَىٰ ﴿٣٧﴾ وَآثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا ﴿٣٨﴾ فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِيَ الْمَأْوَىٰ ﴿٣٩﴾ (نازعات/۳۷-۳۹)
اما هر كه طغيان كرد و زندگي پست دنيا را برگزيد، جايگاه او همان آتش است.
حب مال و جاه
محبت و علاقه به دنيا، در عشق به مال، ثروت،جاه، مقام و احترام، جلوه گر مي شود به نحوي كه شخص براي رسيدن به آنها چنان آزمند است كه بخاطر دسترسي به آنها از اصول و مبادي و ارزش هاي واقعي خود چشم مي پوشد و در چنين حالتي به دين و ايمانش لطمه وارد مي شود. البته در اين رابطه پيامبر اسلام صلي الله عليه وسلم مي فرمايند: مَا ذِئبَانِ جائِعَانِ أُرسِلَا فِي غَنَمٍ بِاُفسَدَ لَهَا مِن حِرص المَرءِ عَلَي المَالِ وَالشَّرَفِ لِدِيِنهِ
هيچ گاه دو گرگ گرسنه كه در ميان يك گله گوسفند رها شده باشند، فساد و زيانشان براي آن گله بيشتر از فساد و زيان براي دين كسي نيست كه بر مال و ثروت و مقام دنيوي حريص باشد.
يكي ديگر از گناهان كبيره قلبي ياس و نا اميدي از رحمت خداست و خداوند متعال بر زبان پيامبرش، يعقوب، مي فرمايد:
وَلَا تَيْأَسُوا مِن رَّوْحِ اللَّـهِ ۖ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ (يوسف/۸۷)
و از رحمت خدا نوميد نباشيد، زيرا جز گروه كافران كسي از رحمت خدا نوميد نمي شود.
باز خداوند متعال از زبان خليل خود، ابراهيم مي فرمايد:
قَالَ وَمَن يَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ (حجر:۵۶)
گفت: جز گمراهان چه كسي است كه از رحمت پروردگارش نوميد گردد؟
از جمله گناهان كبيره قلبي ايمن بودن از عذاب خداست و مي فرمايد:
أَفَأَمِنُوا مَكْرَ اللَّـهِ ۚ فَلَا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ (اعراف:۹۹)
آيا آنان از چاره نهايي و مجازات ناگهاني ايمن و غافل شده اند؟ در حالي كه جز زيانكاران از چاره نهايي و مجازات ناگهاني ايمن و غافل نخواهند شد.
يكي ديگر از گناهان قلبي علاقه به اشاعه فحشاء در جامعه مسلمانان است. خداوند متعال در اين باره مي فرمايد :
إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَن تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ(نور:۱۹)
كساني كه دوست دارند فحشاء و زشتكاري در ميان مسلمانان شيوع پيدا كند براي آنان در اين دنيا و آخرت عذابي پر درد خواهد بود.
اينها بعضي از گناهان كبيره هلاك كننده و مخصوص به قلب بودند كه اکثر مردم از آن غافل هستند و بيشتر اهتمام خود را متوجه اعمال ظاهري مي كنند، همين گناهان قلبي هستند كه امام غزالي آنها را مهلك ناميده است و يك چهارم از كتاب دايره المعارف خود ( احياء علوم الدين ) را به بيان آنها اختصاص داده است.
برگرفته از کتاب: اولویتهای دینی در پرتوی قرآن و سنت