نویسنده : دکتر عبدالکریم بکار
ترجمه : رحمت الله خردنیا
قاعدهی پنجم: تربیت بر شفافیت استوار است
میتوانیم بگوییم که شفافیت یکی از بزرگترین فضایل زندگی را تشکیل میدهد؛ زیرا مستقیماً به چشم و بصیرت، علم و نور، آگاهی و فهم متصل است، و یا به عبارتی حاصل اصلی و کلی این عناصر است.
با این وصف؛ آن خانوادهای موفق است که به اوضاعاش، اهدافاش و وضعیتی که برای آیندهی فرزندانش خواهان است، آگاهی کامل داشته باشد، و این شفافیت نتیجهی گرانقدر مطالعه در تربیت، و فهم واقعیت عصر، و آگاهی به حقیقت اسلام و آداب و اخلاقاش است و همچنین نتیجهی اطلاع یافتن از فعالیتهای تربیتی است که خارج از محیط خانواده در جریان است.
ما ایمان داریم که شفافیت کامل در همه چیز امکان ندارد، چون ما انسانها دیدگاهمان قاصر است، و آگاهی ما محدود است، و شفافیت امور جلوی چشمان ما دائماً سرگردان و نسبی است، ولی ما در هر حال سعی میکنیم به بهترین آگاهی ممکن در امور مختلف دست یابیم.
من در این قسمت بیشتر بر روی شفافیت در امور سهگانه زیر تمرکز میکنم:
– واقعیت تربیتی و عمومی خانواده.
– اسلوب برتر برای تعامل با فرزندان.
– اخلاق، ارزشها و معانی که فرزندان براساس آن باید تربیت شوند.
شفافیت وضعیت حال حاضر خانواده
شکی نیست که هر خانوادهای ملاحظاتی از وضع عمومی خود دارد مثل: میزان استقامتاش، میزان انسجاماش، میزان موفقیتاش و … ولی همیشه مطلوب است که ما اوضاع فعلی را به سمت بهتر شدن سوق دهیم، و من معتقدم مهمترین مسایلی که به شفافیت بیشتر نیازمند هستند عبارتند از:
۱- تفاهم لازم بین زوجین در اسلوب و روش تربیتی که شایسته است در تربیت فرزندان آن را به کار ببندیم، با توجه به اینکه تفاهم کامل غیرممکن است و اصولاً مطلوب هم نیست، ولی هرگز نباید این امکان به فرزندان داده شود تا اتحاد و هماهنگی والدین را برهم زنند و آنها را رودرروی هم و کاملاً جدا و به دور از هم قرار دهند، مسئلهای که در بسیاری از مواقع به وقوع میپیوندد.
در اوقات صفا و آرامش میتوانیم در مورد بعضی از کارها تصمیمگیری کنیم و در مورد تصمیمها و عکسالعملهایی که در قبال پدیدههای رفتاری آزاردهندهی بعضی از فرزندان نیاز داریم، به اتفاق نظر برسیم، چنانچه که میتوانیم وظایف را نیز تقسیم کنیم مثل: من سر صحبت را باز میکنم و مابقی آن با شما … تو از فرزندمان بپرس دیروز کجا بوده و مابقی آن با من، و اینگونه …
۲- آیا خانواده- والدین و فرزندان بزرگ- خود را خانوادهای ملتزم و متدین میداند؟ و میزان التزام و تدین آن چقدر است؟
بدون شک کمترین درجهی صلاحیت در فعل واجبات و ترک محرمات نمایان میشود، پس آیا والدین میتوانند بگویند که حداقل کمترین درجهی صلاحیت و التزام را دارا هستند؟ و یا اینکه آنها در داشتن فرزندانی صالح اصولاً حریص هستند؟ و آیا این موارد در توجیهات آنها نمایان میشود و تبلور دارد؟ اگر جواب منفی است؛ پس چه کاری میتوانیم انجام دهیم تا آنچه که تدارک دیدن آن امکانپذیر است را تدارک ببینیم و به دست بیاوریم. شایسته است جواب این سؤال هم نظری و هم کاربردی و عملی باشد تا نتیجهی مطلوب درپی داشته باشد.
۳- شایسته است از این مسئلهی مهم مطمئن شویم که آیا فضای موجود و فعلی خانوادهی ما، فضایی سالم، آرام و مثبت است؟ آیا فضایی ایجاد کردهایم که کودک در آن احساس امنیت، اطمینان، آرامش، اعتماد به نفس و وابستگی کند؟ آیا تربیت در خانوادهی ما براساس محبت، ارتباط و وابستگی استوار است؟ و آیا والدین فرزندانشان را مهمترین پروژهی زندگیشان میدانند؟ و آیا احساس میکنند که ابزار و مهارتهای ضروری برای مدیریت این پروژه و موفقیت در آن را دارا هستند؟ آیا والدین برای یادآوری اوضاع خانواده و مرور نمودن نیازهای تربیتی آن با هم به گفتگو مینشینند؟ یا اینکه همه چیز شتابزده و بیدرنگ پیش میرود؟ بدون اینکه احساس کنیم در امور خانواده مسایلی هستند که نیازمند یادآوری، مشورت و مراجعه هستند؛ این چنین حالتی بیانگر مشکلی بزرگ در خانواده است.
۴- بیایید با هم در عرف و عادتهای داخل خانه نوآوری ایجاد کنیم، و رابطههای داخلی خانواده را شفافتر و واضحتر نماییم، و این بار این کار را با مشارکت فرزندان به سرانجام برسانیم.
ما بزرگترها خدماتی را به کوچکترها ارایه میکنیم، و در قبال آن به ثواب و پاداش خداوند امیدواریم، و کسانی که خدمات را دریافت میکنند این حق را دارند که آراء خود را بازگو کنند، در یکی از خانوادههای نمونه و دانشآموخته، پدر یک نظرسنجی را ارایه کرده است که تعدادی سؤال در آن مطرح نموده، و از فرزندانش خواسته فرم نظرسنجی را پر کنند، و بعد از اجرای نظرسنجی جلسات متعددی با اعضای خانواده برگزار کرده تا طبق ملاحظات فرزندان، رویکرد و خط سیر جدیدی را فراروی خانواده بگشاید، و از کودکان خواسته شده که جواب را با سبب و علت بیان کنند، تا هم شفافیت بالایی داشته باشد و هم پدر مطمئن شود که کودک سؤال را درک کرده و با جدیت جواب داده است. سؤالهای زیر نمونههایی از آن پرسشنامه است:
- از نظر شما مشخصات یک خانوادهی خوب چیست؟ و خانوادهی ما در این راستا چه نقصی دارد؟
- چه خصوصیتی در خانوادهی ما است که آن را بالاتر از خانوادهی دوستان و خویشاوندان میبینید؟
- آیا هنگامی که از خانه خارج میشوید دلتان برای خانه تنگ میشود و برای برگشت به خانه اشتیاق دارید؟
- چه چیزی باعث میشود هنگامی که در خانه هستید احساس آرامش داشته باشید؟
- چه چیزی باعث میشود که به مشارکتتان در امور خانواده افتخار کنید؟
- آیا در خانواده موردی هست که نمیخواهید کسی از آن مطلع شود و اگر کسی مطلع شد احساس شرمندگی کنید؟
- کدام یک از اخلاق پدر و مادرت نظر تو را بیشتر جلب میکند؟
پدر خانواده میگوید: میتوانم بگویم که زندگی ما به دو فصل و یا مرحله تقسیم میشود: مرحلهی قبل از نظرسنجی و مرحلهی بعد از نظرسنجی، و به سختی میتوانم پیشرفت کسب شدهی بعد از تحلیل جوابها و بهبود روابط و فعالیتها براساس نظرسنجی را توصیف کنم! حاضرید تجربه کنید؟
آگاهی به اوضاع فعلی و موجود از شروط مهمی است که صحت و درستی گام جدیدی که میخواهیم برداریم به آن بستگی شدیدی دارد؛ اگر ما نفهمیم کجا ایستادهایم تقریباً غیرممکن است بتوانیم مشخص کنیم که: (به کجا و کدام سمت میخواهیم برویم و برسیم؟).