چگونه قلب خود را پاک کنیم؟
عادل پایاب – کارشناسی علوم تربیتی
قلب عضو صنوبری شکلی است که در قسمت چپ سینه قرار دارد و کار پمپاژ خون به تمام اعضا و جوارح را بر عهده دارد. قلب، یعنی دائماً در حال تقلب و دگرگون بودن، همچنین به نیرویی که در درون انسان عامل ایجاد تحول و تغییر در شخصیت است، اطلاق میگردد.
در قرآن و احادیث رسول الله (صلی الله علیه و سلم) از قلب به عنوان عضوی حیاتی یاد شده است. در ارزش و اهمیت آن همین بس که، خداوند متعال در سورهی شعراء تنها چیزی که در قیامت به انسان نفع میرساند را قلب سلیم معرفی مینماید.
«إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ» (الشعراء:۸۹) ترجمه: بلكه كسىكه دلى پاک نزد خداوند آورد.
رسول الله در حدیثی گرانبها، اصلاح تمام جسم را در گرو این تکه گوشت (قلب) و فساد شدن آن را برابر با فساد تمام جسم معرفی مینمایند.
«أَلاَ وَإِنَّ فِي الجَسَدِ مُضْغَةً: إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الجَسَدُ كُلُّهُ، وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الجَسَدُ كُلُّهُ، أَلاَ وَهِيَ القَلْبُ» ترجمه: آگاه باشيد که در جسم تكه گوشتی است که اگر صالح شود، همهی جسم درست و صالح میگردد و اگر فاسد گردد تمام جسم فاسد میگردد، آگاه باشید که آن قلب است.
(روایت بخاری، باب فَضْلِ مَنِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ، رقم حدیث ۵۲- روایت مسلم- باب أَخْذِ الْحَلَالِ وَتَرْكِ الشُّبُهَاتِ، رقم حدیث ۱۵۹۹)
بدین خاطر در تعالیم اسلامی بر پاک بودن قلب و سالم نگهداشتن آن تأکید فراوانی شده است و چه زیبا و نیکوست که ما هم به دنبال زینت و پالایش آن باشیم. دکتر محمود ویسی میفرماید: «قلب خود را طوری متحول کنیم که آنچنان در سینه بتپد که نه تنها خود از آن بهره ببریم، بلکه عامل تحریک، تشویق و تقویت دیگران در مسیر دعوت بهسوی باری تعالی باشد. (بوستان دل، ص۳)
در این نوشتار سعی برآن است که مطالبی جهت پاکسازی و زینت قلب اشاره نمائیم.
میتوان قلب را به برکهایی تشبیه نمود که چهار راه ورودی دارد. هرگاه این چهار راه ورودی به برکه تمیز باشد، قطعاً آب برکه زلال و صاف خواهد بود. اما اگر یک راه ورودی به برکه ناپاک و گلآلود باشد (هر چند سه راه ورودی پاک باشند) آب برکه گلآلود خواهد شد.
فکر، چشم، گوش و زبان ما انسانها چهار راه ورودی به قلب هستند که پاک و سالم بودن آن در گرو پاکی این چهار راه ورودی است.
افکار تأثیرعجیبی بر سرنوشت انسان دارد تا جاییکه روانشناسان معتقدند که انسان آن کسی میشود که به آن میاندیشد. به قول مولوی که سروده است:
اى برادر تو همان انديشهایی
ما بقى خود استخوان و ريشهایی
پس، هر چه فکر ما پاکتر و متعالیتر باشد، قلب ما نیز پاکتر خواهد بود.
چشم از دیگر راههای ورودی است که پاکی آن در زینت دادن به قلب تأثیر بسزایی دارد. نگهداشتن چشم از محرمات، اصلیترین راههای تزکیهی قلب است که خداوند در سورهی نور به این مسئله اشاره میفرمایند و رسول الله در حدیثی آن را به تیری از جانب شیطان تشبیه مینماید.
بقول شاعر:
من هر چه دیدهام، زدل و دیده دیدهام
گاهی ز دل بود گله، گاهی ز دیدهام
من هر چه دیدهام زدل و دیدهام کنون
از دل ندیدهام همه از دیده دیدهام
باباطاهر چه زیبا سروده است:
زدست ديده و دل هر دو فرياد
که هر چه ديده بيند دل کند ياد
بسازم خنجري نيشش ز فولاد
زنم بر ديده تا دل گردد آزاد
سومين راه ورودی گوش است که با شنیدن، در قلب اثر خوب یا بد میگذارد و باید تلاش نماییم غیبت، دروغ و تهمت را نشنویم و در صورت شنیدن از این مجالس دوری کنیم، زیرا با شنیدن این پلیدیها قلب متأثر میگردد. سعی کنیم بر شنیدههای بیپایه و اساس دل نبندیم.
مدینه گفتن و مکه شنیدن
شنیدن کی بود مانند دیدن.
چهارمین راه ورودی زبان است که بسیار مهم و سرنوشتساز میباشد تا جاییکه رسول الله در جمعی که با یاران گرامیشانبودند با اشاره به زبان فرمودند:
بر حذر باشید از این زبان که ممکن است شما را به بهشت یا جهنم ببرد. در واقع آنکه غالب بر زبان است، در امان است.
زبان درکش ای مرد بسيار دان
که فردا قلم نيست بر بیزبان
از خداوند خواستاریم به ما توفیق دهد که با زینت دادن این چهار راه ورودی بتوانیم زیبا فکر کنیم، زیبا ببینیم، نیکو بیندیشیم و زیبا هم بیان کنیم تا قلبی آکنده از نور و صفا داشته باشیم.