قواعد قرآنی برای استفاده از نعمت های خداوند
دکتر محمود ویسی
}وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ{ قصص ۷۷
به وسيله آنچه خدا به تو داده است ، سراي آخرت را بجوي ( و بهشت جاويدان را فرا چنگ آور ) و بهره خود را از دنيا فراموش مكن ( و بدان كه تو هم حق حيات داري و بايد از امتعه و لذائذ حلال استفاده بكني و به خويشتن برسي ) ، و همان گونه كه خدا به تو ( بخشيده است و در حق تو ) نيكي كرده است ، تو نيز ( به ديگران ببخش و بديشان ) نيكي كن ، و در زمين تباهي مجوي كه خدا تباهكاران را دوست نميدارد .
قاعده اول : وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ
قاعده دوم : وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا
قاعده سوم : وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ
قاعده چهارم : وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ
قاعده پنجم : إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ
این آیه راهنمای ما در مسیر استفاده بهینه از مال و چگونگی استخدام آن طوری که وسیله ای در جهت خوشبخت کردن همه افراد جامعه باشد و بتواند انسان ها را در راستای تحقیق عبودیت و بندگی خداوند و رسیدن به بهشت و مغفرت و رحمت و رضوان مساعدت نماید.
قاعده اول : استفاده از مظاهر رحمت و نعمت در مسیر کسب خانه آخرت و رسیدن به فوز و رستگاری و سعادت در آخرت. یکی از نعمات مال است که باید به عنوان وسیله ای برای تامین خوشبختی انسان ها در دنیا و آخرت قرار گیرد. البته اگر انسان تمامی امکانات خود را در جهت نیل به رضوان و خانه آخرت قرار دهد یقیناٌ از خوشبختی دنیا هم بهره مند خواهد شد
هر که کارد قصد گندم بایدش
کار خود اندر تبع می آیدش
قاعده دوم: بی توجهی به دنیا و بهره های دنیایی مشروع نیست این قاعده در حقیقت ما را با تطبیق و اجرای قاعده اول آشنا می سازد. چرا که بیشتر مردم کیفیت کسب رضای خداوند و خانه آخرت را نمی دانند و به همین سبب خود را از بسیاری از نعمات دنیایی محروم می کنند و فکر می کنند که محروم کردن خود از لذایذ مباح و مشروع دنیوی زهد است که این فهم خطایی است. این آیه با قاطعیت در مقابل چنین تفکری می ایستد و امتناع از حلال و طیب را به نام زهد نکوهش می کند و از آنها می خواهد که از طیبات دنیا برای رسیدن به رضای خدا به نحو شایسته استفاده کنند.و معنی طلب دار آخرت در رابطه با نعمات خداوند استفاده نیکو از نعمات در دنیاست و به این ترتیب انسان مؤمن به حسنین می رسد یعنی اینکه در دنیا از طیبات به نحو شایسته و مطلوب و مشروع استفاده می کند و در آخرت به صورت خالص از آنها بهره مند می گردد.
}قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ{اعراف ۳۲
( اي محمّد ! زشتي كارِ افتراء تحليل و تحريم را بديشان خاطرنشان ساز و به آنان ) بگو : چه كسي زينتهاي الهي را كه براي بندگانش آفريده است و همچنين مواهب و روزيهاي پاكيزه را تحريم كرده است ؟ بگو : اين ( نعمتها و موهبتهاي حلال و ) چيزهاي پاكيزه ، براي افراد باايمان در اين جهان آفريده شده است ( و ديگران نميبايست از آن استفاده كنند . ولي در اين دنيا بر اين خوان يغما چه دشمن چه دوست ، و اين هم از رحمت واسعه خدا و لطف او است . امّا ) در روز قيامت اينها همه در اختيار مؤمنان قرار ميگيرد ( و ديگران به كلّي از آن محروم ميگردند ). این آیه جامع بین دو قاعده اول و دوم است.
قاعده سوم: بیانگر احساس عظیم خداوند به انسان است هنگامی که او را از مظاهر نعمت برخوردار ساخته است و این احساس از سوی خداوند دال بر تفضل و تکرم و لطف اوست و این قاعده انسان را مکلف به احسان می کند تا بتواند پاسخگوی احسان خداوند باشد.
} هَلْ جَزَاء الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ{. آيا پاداش نيكي كردن جز نيكي ديدن خواهد بود ؟ رحمن ۶۰
احسان به معنی استفاده مطلوب از این نعمات در جهت نیل به دار آخرت و خوشبختی در دنیا. احسان به معنی به کار بردن این نعمات در جهت تامین مصالح و منافع عموم افراد جامعه و انتشار خیر میان آنها. احسان به معنی بندگی کردن خداوند به ترتیبی که و را حاضر و ناظر بر اعمال و کارهایمان بدانیم و …
قاعده چهارم: دوری از فساد و عدم استفاده از نعمات در مسیر فساد و افساد.
دو قاعده سوم و چهارم در راستای توجیه انسان به سمت استفاده مطلوب از نعمات هستند. قاعده سوم انسان را از تشویق به احسان با خداوند و احسان با مردم از طریق استفاده درست و مشروع از نعمات باز می دارد و نهی می کند. قاعده چهارم انسان را از استخدام و استفاده نامشروع از نعمات باز می دارد و نهی می کند.
نعمات خداوند اگر طبق دستور و فرمان او مورد استفاده قرار نگیرد به وسیله فساد و افساد تبدیل می شوند ، چه بسا کسانی هستند که از مال در مسیر فساد و طغیان استفاده می کنند. از جاه و مقام برای ظلم و زور بهره می گیرند از صحت و عافیت در مسیر انحراف استفاده می کنند. از نعمت عقل و ذکاوت در مسیر ضلالت و گمراهی بهره می گیرند. لذا استفاده نابجا از نعمات انسان را در دنیا و آخرت خسارتمند و بیچاره می گرداند.
قاعده پنجم: مفسده جویان در هیچ زمان و مکانی محبوب خداوند نیستند چرا که اسباب اذیت و آزار مردم را فراهم می کنند و اگر کسی محروم از محبت خداوند شد آیا کسی می تواند او را کمک کند چرا که اگر انسان محبوب خداوند نباشد در همه چیز و همه کارها دچار خسران می گردد. لذا ضروری است که بکوشیم تحت هر شرایطی حافظ محبت خداوند باشیم چون محبت او است که یکی از ارکان عبودیت و بندگی را تشکیل می دهد.