نویسنده: سلاطون ملاحی
مقدمه
این مقاله سعی بر این دارد که در سلسله مباحثی، اول به صفات جسمی رسول الله صلی الله علیه وسلم و بعد صفات اخلاقی ایشان در تعامل با اطرافیانش، هر کدام به صورت جداگانه، بپردازد.
هدف از نوشتن این مباحث:
هدف اول شناخت صفات جسمی رسول الله صلی الله علیه وسلم طبق احادیث صحیح و بعد سیرت اخلاقی ایشان به طور خاص در تعامل با اطرافیانش است که به چه شکل با آنها رفتار می کردند، تا تصویری صحیح از ایشان در تصور باشد.
وهدف بعدی، حدیث رسول الله صلی الله وعلیه سلم، در مورد دیدن ایشان در خواب بود، که فرمودند: شیطان نمی تواند خود را به شکل من در آورد، و در شرح این حدیث علما بیان کرده بودند،هر کسی نمی تواند ادعا کند که رسول الله را در خواب دیده است، مگر اینکه ایشان را به همان صفات ظاهری که در احادیث آمده ببیند. و در این صورت است که سخنش پذیرفته می شود، لذا این انگیزهای برای نوشتن این مباحث شد.
وهدف دیگر؛ جمع آوری و جمع بندی احادیث در زمینه صفات جسمی رسول الله صلی الله وعلیه وسلم و همچنین صفات اخلاقی ایشان در تعامل با اطرافیانشان به طور مختصر بود، که دیگران هم، بتوانند از آن بهره ببرند.
چرا که امروزه کتاب خواندن کمرنگ شده است، خصوصا اگر کتاب هم عربی باشد. اما در مقابل استفاده کردن از فضای مجازی بیشتر از چیز دیگر است،لذا امید است این مباحث که به طور مختصر و نکات وار در بحث صفات جسمی و رفتاری رسول الله ذکر می شود، از این طریق،( فضای مجازی) مورد استفاده دوستداران شناخت رسول الله قرار گیرد.
صفات خَلقی رسول الله صلی الله علیه وسلم(صفات جسمی)
مبحث اول:
در این بخش به صفات جسمی رسول الله از خلال احادیث صحیح و همچنین احادیثی که صحیح دانسته شده اند پرداخته می شود به این صورت که اول لفظ خود حدیث ذکر می شود و بعد به ترجمه آن اشاره می شود.
و بعد از ذکر احادیث در این زمینه،در آخر مبحث به صورت خلاصه جمع بندی صفات جسمی رسول الله بیان می شود.
*عَنِ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ «مَرْبُوعًا، بَعِيدَ مَا بَيْنَ المَنْكِبَيْنِ، لَهُ شَعَرٌ يَبْلُغُ شَحْمَةَ أُذُنِهِ، رَأَيْتُهُ فِي حُلَّةٍ حَمْرَاءَ، لَمْ أَرَ شَيْئًا قَطُّ أَحْسَنَ مِنْهُ»متفق علیه/۱۵۰۶
براء بن عازب مي گوید: پیغمبر صلی الله وعلیه وسلم چهارشانه بود و فاصله بین دو شانه او فراوان بود، وموهای سرش تا قسمت نرمه گوشش می رسید، یکبار او را در یک لباس قرمز دیدم که تا بحال هیچ چیزی را به این زیبایی ندیده ام.
*حدیث أَبِي جُحَيْفَةَ السُّوَائِيِّ، قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «وَرَأَيْتُ بَيَاضًا مِنْ تَحْتِ شَفَتِهِ السُّفْلَى العَنْفَقَةَ»متفق علیه/۱۵۱۱
ابو جحیفه سوانی گوید: پیغمبر صلی الله وعلیه وسلم را دیدم ، متوجه شدم که موهای زیر لب پایینی او سفید شده است.
*البَرَاءَ، يَقُولُ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَحْسَنَ النَّاسِ وَجْهًا وَأَحْسَنَهُ خَلْقًا، لَيْسَ بِالطَّوِيلِ البَائِنِ، وَلاَ بِالقَصِيرِ»متفق علیه/۱۵۰۷
براء گوید: صورت پیغمبر صلی الله وعلیه وسلم از همه کس زیباتر بود، و ترکیب قیافه اش از تمام مردم قشنگ تر و خوش قیافه تر بود نه چندان بلند بود که نامتناسب باشد ونه کوتاه قد بود.
*حَدیث أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: «كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لاَ يَرْفَعُ يَدَيْهِ فِي شَيْءٍ مِنْ دُعَائِهِ إِلَّا فِي الِاسْتِسْقَاءِ، وَإِنَّهُ يَرْفَعُ حَتَّى يُرَى بَيَاضُ إِبْطَيْهِ»متفق علیه/۵۱۶
انس گوید: پیغمبرصلی الله وعلیه وسلم در هیچ یک از دعاهایش به اندازه دعای نزول باران دستش را بلند نمی کرد، ولی در دعای نزول باران به اندازه ای دستش را بلند می نمود که سفیدی زیر بغلش آشکار می شد.
*حَدیث أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: «مَا مَسِسْتُ حَرِيرًا وَلاَ دِيبَاجًا أَلْيَنَ مِنْ كَفِّ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَلاَ شَمِمْتُ رِيحًا قَطُّ أَوْ عَرْفاً قَطُّ أَطْيَبَ مِنْ رِيحِ أَوْ عَرْفِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ»متفق علیه/۱۵۰۳
انس رضی الله گوید: هیچگاه حریر ودیباجی را نرمتر از کف دست پیغمبر صلی الله وعلیه وسلم ، لمس نکرده ام و هیچ بوی خوشی و عطری خوشبوتر از بوی پیغمبر را استشمام ننموده ام.
*حَدیث أَنَسٌ: «أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَضْرِبُ شَعَرُهُ مَنْكِبَيْهِ»متفق علیه/۱۵۰۹
انس گوید: موهای سر پیغمبر صلی الله وعلیه وسلم به شانه هایش می رسید.
*حَدیث انس، َقَالَ: «كَانَ شَعَرُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجِلًا لَيْسَ بِالسَّبِطِ وَلاَ الجَعْدِ، بَيْنَ أُذُنَيْهِ وَعَاتِقِهِ»متفق علیه/۱۵۰۸
انس گوید: موی سر پیغمبر صلی الله وعلیه نه کاملا نرم و چسبیده و نه فر و از هم جدا شده و برخاسته بود و بلندی آن به مابین دو گوش و شانه اش می رسید.
*حديث أَبِي جُحَيْفَةَ رضي الله عنه، قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَكَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ، عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ، يُشْبِهُهُ .متفق علیه/۱۵۱۲
ابوجحیفة رضی الله عنه گوید: پیغمبر صلی الله علیه وسلم را دیدم که حسن پسر علی به او شباهت داشت.
* حديث أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ يَصِفُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: كَانَ رَبْعَةً مِنَ الْقَوْمِ، لَيْسَ بِالطَّوِيلِ وَلاَ بِالْقَصِيرِ، أَزْهَرَ اللَّوْنِ، لَيْسَ بِأَبْيَضَ أَمْهَقَ، وَلاَ آدَمَ، لَيْسَ بِجَعْدٍ قَطَطٍ، وَلاَ سَبْطٍ رَجِلٍ؛ أُنْزِلَ عَلَيْهِ وَهُوَ ابْنُ أَرْبَعِينَ، فَلَبِثَ بِمَكَّةَ عَشْرَ سِنِينَ يُنْزَلُ عَلَيْهِ، وَبِالْمَدِينَةِ عَشْرَ سِنِينَ، وَلَيْسَ فِي رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ عِشْرُونَ شَعَرَةً بَيْضَاءَ).متفق علیه/۱۵۱۴
انس بن مالک پیغمبر صلی الله علیه وسلم را توصیف می کرد، می گفت: وقتی در بین مردم می ایستاد چهارشانه بود، نه بلند قد نامتناسب ونه کوتاه قد بود، رنگش گلگون، نه بسیار سفید ونه گندمگون بود(بلکه سفید مخلوط با قرمز بود) موهایش نه حالت فر و از جا برخاسته و نه کاملا نرم و به هم چسبیده، بلکه حالتی داشت در بین این دو حالت، در سن چهل سالگی وحی بر او نازل شد، بعد از بعثت ده سال در مکه بر او وحی نازل می شد( و سه سال هم فترة وحی بود) در مدینه نیز ده سال بر او وحی نازل گردید، ولی هنوز بیست تار موی سفید در سر و ریشش وجود نداشت.
*حَرِيزُ بْنُ عُثْمَانَ، أَنَّهُ سَأَلَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ بُسْرٍ صَاحِبَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: أَرَأَيْتَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ شَيْخًا؟ قَالَ: «كَانَ فِي عَنْفَقَتِهِ شَعَرَاتٌ بِيضٌ»بخاری/۳۵۴۶
از عبدالله بن بسر سوال شد که آیا دیده ای پیامبر(اثار )پیری داشته باشد؟ عبدالله گفت: در زیر لب پایین پیامبر صلی الله وعلیه وسلم تعدادی موی سفید وجود داشت.
*سُئِلَ البَرَاءُ أَكَانَ وَجْهُ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، مِثْلَ السَّيْفِ؟ قَالَ: لاَ بَلْ مِثْلَ القَمَرِ “بخاری/۳۵۵۲
از براء پرسیده شد: آیا چهره رسول خدا مانند شمشیر بود؟ گفت :خیر، بلکه مانند ماه بود.
*الْجُرَيْرِيِّ، عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ، قَالَ: قُلْتُ لَهُ: أَرَأَيْتَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: نَعَمْ، «كَانَ أَبْيَضَ مَلِيحَ الْوَجْهِ» مسلم/۲۳۴۰
از جریری از ابی طفیل روایت است که گفت: به ابی طفیل گفتم ایا رسول الله را دیده ای؟ گفت: بله. ایشان دارای چهره ای سفید دلپسند بود.
*عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ، قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَمَا عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ رَجُلٌ رَآهُ غَيْرِي، قَالَ فَقُلْتُ لَهُ: فَكَيْفَ رَأَيْتَهُ؟ قَالَ: «كَانَ أَبْيَضَ مَلِيحًا مُقَصَّدًا»مسلم/۲۳۴۰
ابوطفیل می گوید: من رسول الله ( صلی الله علیه وسلم) را دیدم، وهم اکنون، در روی زمین، بجز من ، کسی وجود ندارد که او را دیده باشد. سعید جریری می گوید: گفتم: ایشان را چگونه یافتی؟ گفت: ایشان سفید و بانمک بود و قامتی متوسط داشت.
*جَابِرَ بْنَ سَمُرَةَ، قَالَ: «كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ضَلِيعَ الْفَمِ، أَشْكَلَ الْعَيْنِ مَنْهُوسَ الْعَقِبَيْنِ» قَالَ: قُلْتُ لِسِمَاكٍ: مَا ضَلِيعُ الْفَمِ؟ قَالَ: «عَظِيمُ الْفَمِ»، قَالَ قُلْتُ: مَا أَشْكَلُ الْعَيْنِ؟ قَالَ: «طَوِيلُ شَقِّ الْعَيْنِ»، قَالَ: قُلْتُ: مَا مَنْهُوسُ الْعَقِبِ؟ قَالَ: «قَلِيلُ لَحْمِ الْعَقِبِ»مسلم/۲۳۳۹
جابربن سمره می گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم دهان بزرگ و چشمان سفید با اندکی قرمزی داشت و پشت پاهایش دارای گوشت اندکی بود.
*قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: ” يُكْرَهُ أَنْ يَنْتِفَ الرَّجُلُ الشَّعْرَةَ الْبَيْضَاءَ مِنْ رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ، قَالَ: وَلَمْ يَخْتَضِبْ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، إِنَّمَا كَانَ الْبَيَاضُ فِي عَنْفَقَتِهِ وَفِي الصُّدْغَيْنِ وَفِي الرَّأْسِ نَبْذٌ “مسلم/۲۳۴۱
از انس بن مالک رضی الله عنه روایت است که گفت : مکروه است که شخص، موهای سفید سر وریش اش را بکَند.همچنین انس گفت: رسول الله (صلی الله وعلیه وسلم) موهایش را رنگ نمی کرد؛ فقط تعدادی موی سفید در عنفقه(قسمت پایین لب زیرین) و شقیقه هایش ومقدار اندکی نیز در موهای سر پیامبر اکرم(صلی الله وعلیه وسلم)وجود داشت.
*عَنْ سِمَاكِ بْنِ حَرْبٍ، قَالَ: سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ سَمُرَةَ، سُئِلَ عَنْ شَيْبِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «كَانَ إِذَا دَهَنَ رَأْسَهُ لَمْ يُرَ مِنْهُ شَيْءٌ، وَإِذَا لَمْ يَدْهُنْ رُئِيَ مِنْهُ»مسلم/۲۳۴۴
از جابربن سمرة در مورد پیری رسول خدا صلی الله وعلیه وسلم سوال شد؟وی گفت :هرگاه سرش را روغن می زد، چیزی در آن از موی سفید دیده نمی شد وچون روغن نمی زد،تعدادی موی سفید به چشم می خورد.
*عن جَابِرَ بْنَ سَمُرَةَ، يَقُولُ: ” كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدْ شَمِطَ مُقَدَّمُ رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ، وَكَانَ إِذَا ادَّهَنَ لَمْ يَتَبَيَّنْ، وَإِذَا شَعِثَ رَأْسُهُ تَبَيَّنَ، وَكَانَ كَثِيرَ شَعْرِ اللِّحْيَةِ، فَقَالَ: رَجُلٌ وَجْهُهُ مِثْلُ السَّيْفِ؟ قَالَ: لَا، بَلْ كَانَ مِثْلَ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ، وَكَانَ مُسْتَدِيرًا وَرَأَيْتُ الْخَاتَمَ عِنْدَ كَتِفِهِ مِثْلَ بَيْضَةِ الْحَمَامَةِ يُشْبِهُ جَسَدَهُ “مسلم/۲۳۴۴
جابر بن سمرة( رضی الله عنه) می گوید: موهای جلوی سر وریش رسول الله ( صلی الله وعلیه وسلم) جو گندمی بود. و هنگامی که روغن میزد، موهای سفیدش، دیده نمی شد. اما هنگامی که موهایش، پراکنده و ژولیده می شد، ظاهر می شدند. پیامبر اکرم (صلی الله وعلیه وسلم) ریش پرپشت و گنجانی داشت. مردی گفت: چهره اش مانند شمشیر بود؟ جابر گفت: نه بلکه مانند خورشید وماه بود. وی چهره ای گِرد داشت.
من مهر نبوت را کنار شانه اش دیدم که به اندازه ی تخم کبوتر بود و رنگی شبیه رنگ جسمش داشت.
*عَنْ سِمَاكٍ، قَالَ: سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ سَمُرَةَ، قَالَ: «رَأَيْتُ خَاتَمًا فِي ظَهْرِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، كَأَنَّهُ بَيْضَةُ حَمَامٍ»مسلم/۲۳۴۴
از سماک روایت است که جابربن سمرة گفت: مهر نبوت را بر پشت رسول خدا دیده ام؛ گویی تخم کبوتر است.
*عَنْ عَلِيٍّ، قَالَ: لَمْ يَكُنْ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِالطَّوِيلِ وَلاَ بِالقَصِيرِ شَثْنَ الكَفَّيْنِ وَالقَدَمَيْنِ، ضَخْمَ الرَّأْسِ، ضَخْمَ الكَرَادِيسِ طَوِيلَ الْمَسْرُبَةِ، إِذَا مَشَى تَكَفَّأَ تَكَفُّؤًا كَأَنَّمَا يَنْحَطُّ مِنْ صَبَبٍ لَمْ أَرَ قَبْلَهُ وَلاَ بَعْدَهُ مِثْلَهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.ترمذی/۳۶۳۷(بشار)،حَسَنٌ صَحِيحٌ.
علی بن ابی طالب می گوید: پیامبر گرامی اسلام نه زیاده از حد بلند بالا بودند ونه بیش از اندازه کوتاه قد؛ دستان وپاهایشان سِتَبر و درشت بود؛ جمجمه ای بزرگ و مفاصل و عضلاتی ورزیده و درشت داشتند؛ بالا تنه ی ایشان از زیر گلو تا روی ناف، خطی پیوسته از موی داشت؛ هنگامی که راه می رفتند، اندکی به جلو خم می شدند و سرعت می گرفتند، چنان که گویی از بالا به پایین سرازیر شده اند؛ نه پیش از وی و نه پس از وی، همانند وی را (در زیبایی ونیکویی) ندیده ام.
*عن محمد بن علي عن أبيهِ قال: كان رسول – صلى الله عليه وسلم – ضخم الرأس، عظيم العينين، هَدبَ الأشفار، مُشْرب العين بحُمْرة، كَثَّ اللحية، أزهر اللون، إذا مشى تَكَفَأ كَأنما يمشي في صعد، وإذا التفتَ التفت جميعا، شَثْن الكفين والقدمين.(مسند امام احمد/۶۸۴)تحقیق شاکر.اسناده صحیح
از علی رضی الله عنه روایت است که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم سری بزرگ ومتناسب، چشمانی درشت، مژگانی بلند و پر مو داشت، و در سپیدی چشمانش کمی سرخی دیده می شد، ریشی پرپشت داشت، و رنگش گلگون بود، هنگامی که راه می رفت گویی در سرازیری حرکت می کرد و هرگاه به سویی برمی گشت با تمام بدن خود برمی گشت، دو کف دست و پای ایشان ستبر و درشت بود.
جمع بندی و خلاصه صفات جسمی رسول الله صلی الله علیه وسلم:
رسول الله صلی الله علیه وسلم جمجمه ای بزرگ ومتناسب، دارای چشمانی درشت به رنگ سفید همراه با اندکی قرمزی، ومژگانی بلند و پر مو، و دهانی بزرگ داشتند.ریشی پرپشت و چهره ای گِرد، و دارای موی سری که نه فر بود ونه لَخت بلکه بین این دو حالت، ورنگ چهره ایشان هم، نه بسیار سفید ونه گندمگون بلکه (سفید مخلوط با قرمز)بود. ودر بین موهای سر ایشان و موی زیر لبشان فقط چند تاریی موی سفید پیدا می شد. وبلندی موی سرشان به مابین دو گوش وشانه ایشان وگاهی هم به شانه شان می رسید.
قد ایشان متوسط ، وچهارشانه بودند. کف دست وپاهایشان درشت بود، وهمچنین کف دست ایشان نرم، وپشت پای ایشان دارای گوشتی اندک ،و مهر نبوت هم بر پشت ایشان که به اندازه تخم کبوتر و به رنگ پوستشان بود،وجود داشت.
منابع
۱- صحيح البخاري، مؤلف: محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، محقق: محمد زهير بن ناصر الناصر، ناشر: دار طوق النجاة، شرح وتعليق: د. مصطفى ديب البغا،( شامله).
۲- صحيح مسلم، مؤلف: مسلم بن الحجاج أبو الحسين القشيري النيشابوري، ناشر: دار إحياء التراث العربي –بيروت، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي،(شامله).
۳- اللؤلؤ والمرجان فيما اتفق عليه الشيخان، مؤلف: محمد فؤاد بن عبد الباقي بن صالح بن محمد، ناشر: دار إحياء الكتب العربية، (شامله).
۴- مسند الإمام أحمد بن حنبل، مؤلف: أبو عبد الله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشيباني، محقق: أحمد محمد شاكر، ناشر: دار الحديث – القاهرة، (شامله).
۵- سنن الترمذي، مؤلف: محمد بن عيسى بن سَوْرة بن موسى بن الضحاك الترمذي أبو عيسى، محقق: بشار عواد معروف، ناشر: دار الغرب الإسلامي – بيروت، (شامله).
۶- اللؤلؤ والمرجان فيما اتفق عليه الشيخان، مؤلف: محمد فؤاد بن عبد الباقي، ترجمه: ابوبکر حسن زاده، ناشر: نشر احسان.
۷- صحيح البخاري، مؤلف: محمد بن إسماعيل أبو عبدالله البخاري الجعفي، ترجمه: عبدالعلی نور احراری، ناشر: شیخ الاسلام احمد جام.
۸- صحيح مسلم، مؤلف: مسلم بن الحجاج أبو الحسين القشيري النيشابوري، ترجمه: خالد ایوبی نیا، مصحح: حسین رستمی، ناشر: انتشارات حسینی اصل.