شرحی بر حدیث «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»
مبارک نوری
کارشناسی شریعت
پایههای پنجگانه اسلام نماز، روزه، زکات، حج و جهاد از عبادات مهم به شمار میروند و اهداف مشترکی که همان رساندن صاحبش به تقوای الهی است دارند.
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»
اما در واقع هر کدام برای رسیدن به هدف روش خاصی دارند مثلا وظیفه و رسالت نماز تقویت و ارتباط مستقیم انسان با خداست، زکات تقویت رابطه با انسانهاست، حج تقویت رابطه انسان با خالق و مخلوقات است و جهاد برای محافظت و مراقبت از همه این روابط است. به این معنی اگر کسی مانع روابط صحیح انسان با خدا یا خلق خدا گردید به حسابش میرسد.
اما رسالت روزه و مسؤولیت خطیر آن تقویت و گسترش رابطه انسان با خویش است به تعبیر دیگر فلسفه وجودی روزه بازگشت انسان به خود در راستای اصلاح خویش است که میتوان اصلاح خویش را زیر بنای اصلاح خانواده و جامعه دانست.
بنابراین از طریق مقام و منزلت عبودیت پروردگار میتوان به تقوای الهی رسید و کسی راه دیگری غیر از این در پیش گیرد اگر چه ادعای تقوا کند هرگز نمیتواند به تقوا برسد با توجه به اینکه روزه از پایههای پنجگانه اسلام و بخش مهمی از عبادات به شمار میرود میتواند در زمینه جذب و کسب تقوا نقش اساسی ایفا کند، خداوند متعال میفرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» [بقره/۱۸۳]
(ای کسانی که ایمان آوردهاید، روزه بر شما واجب شده است،همانگونه که بر کسانی که پیش از شما بودند، واجب شده بود. باشد که تقوا پیشه کنید.)
از آنجایی که ممکن است انسان در طول سال مرتکب اعمال و رفتاری شود که منافی تقوا و در تضعیف آن نقش داشته باشد خداوند روزه را مقرر کرده تا انسان به تعمیر و بازسازی خرابیهایی که از اعمال و رفتار و گفتار در طول سال رخ داده بپردازد وتمام سیمهای از کار افتاده را به هم وصل کند تا بتواند تاریکیهای روحی و روانی را به روشنی تبدیل کند و به روزهدار انگیزه دهد که بوسیله روشنایی فراهم شده به مسیر برای رسیدن به تقوا ادامه دهد که این نوع حرکت به تعبیر دینی همانطور که در صحیح بخاری آمده است کفاره گناهان تلقی شود.
قال ﷺ «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (هر کس رمضان را از روی ایمان و امید به اجر الهی، روزه بگیرد، گناهان ماقبل او بخشوده میگردد.)
البته تاثیر گذاری روزه و حصول تقوا برمبنای سخن رسول خدا ﷺ با دو شرط ایمان و احتساب میباشد که صاحب فتح الباری ایمان را اعتقاد به فرضیت آن و احتساب را خالصانه برای خدا بدون هیچگونه ریا و تظاهر و فخر انجام دادن میداند.
بر این مبناست که رسول خدا ﷺ در جایی دیگر میفرماید: «کل عمل ابن آدم له الا الصیام فانه لی وانا اجزی به»
حدیث بر روزه گرفتن تشویق دارد و برای هر عملی پاداشی است و بالاترین پاداش روزه مغفرت پروردگار است و از آنجایی که انسان باید زمینههای مغفرت خداوند را فراهم کند حدیث بهترین راه و وسیله رسیدن به آمرزش را به ما معرفی میکند و از مهمترین آثار و برکات آمرزش کسب آرامش درونی و دوری از حزن و اندوه میباشد.
مغفرت و آمرزشی با ارزشتر است که همراه با عمل باشد و خاطر انسان هم آسودهتر است و برای پروردگار انجام حسنه و خدمت به خلق همراه با آمرزش خواهد بود و روزه بهترین حسنه است.
ان الحسنات یذهبن السیات