شرایط تداوم گناه
نویسنده: فرزان خاموشی
- مقدمه
خداوند متعال در قرآن کریم، پیرامونِ اوضاعِ کمّیِ پاداش نیکیها و مجازاتِ زشتیها میفرماید:
«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ»[۱]
ترجمه: «هر کس کار نیکى بیاورد، ده برابر آن پاداش خواهد داشت و هر کس کار بدى بیاورد، جز به مقدار آن کیفر نخواهد دید و ستمى بر آنها نخواهد شد.»
گرچه ما به این گزارهی قرآنی، ایمانِ وثیق داریم، ولی بر این امر نیز واقف هستیم که گاهی اوقات در برخی از شرایط خاص، عواملی وجود دارند که باعث افزایش مجازاتِ ارتکابِ گناه میشوند که شرایط سهگانهی ذیل، از جملهی آنهاست که باعث فزونیِ عقوبتِ اخروی گناهان میگردد.
- اول: آشکار کردن گناه
نقل است که یکی از بندگان صالح خداوند گفته: اگر گناه بو داشت، هیچکس در کنار دوستش نمیتوانست بنشیند. جهانی را تصوّر کنید که همهی گناههای ارتکابی برای آدمیان آشکار میبود آنگاه ذرّهای فضا برای شکلگیری نیکوکاری و درستکاری وجود نمیداشت. راستی چه کسی این حجم از گناهان آدمیان را میپوشاند؟!
ستّار به معنای پوشانندهی گناهان و لغزشها، یکی از صفتهای خداوند متعال در تعامل با بندگان است که از بلندمرتبگیِ خداوند حکایت میکند. از سوی دیگر، پیامبر اکرم(ص) در حدیثی فرمودهاند:
«كُلُّ أُمَّتِي مُعَافًى إِلَّا الْمُجَاهِرِينَ وَإِنَّ مِنْ الْمُجَاهَرَةِ أَنْ يَعْمَلَ الرَّجُلُ بِاللَّيْلِ عَمَلاً ثُمَّ يُصْبِحَ وَقَدْ سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ فَيَقُولَ يَا فُلَانُ عَمِلْتُ الْبَارِحَةَ كَذَا وَكَذَا وَقَدْ بَاتَ يَسْتُرُهُ رَبُّهُ وَيُصْبِحُ يَكْشِفُ سِتْرَ اللَّهِ عَنْهُ»[۲]
ترجمه: «همهی افراد امّت من بخشیده خواهند شد مگر کسانی که به طور علنی، مرتکب گناه شوند؛ یکی از انواع گناهان علنی این است که شخص، شبهنگام مرتکب گناهی شود و در حالی صبح کند که خداوند، گناهش را پوشانده است؛ اما او بگوید: ای فلانی! دیشب فلان کار و فلان کار را انجام دادم. این در حالی است که خداوند گناهش را پنهان کرده بود، ولی او پردهی خدا را از روی خودش برداشت.»
خداوند متعال در قرآن کریم، کسانی که زشتیها را در جامعه ترویج میکنند، به عذابی سخت در دنیا و آخرت وعده داده است:
«إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَن تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّـهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»[۳]
ترجمه: «کسانى که دوست دارند فحشا و زشتىها در میان اهل ایمان فاش و آشکار شود، در دنیا و آخرت برای آنها عذاب دردناکى است و خداوند [عواقب آن را] مىداند، و شما نمىدانید.»
در خصوص ستر گناه، شریعت اسلام به هیچ شیوهای اعلان و اظهار گناه را جایز نمیداند بلکه در صورت رخدادِ گناه، امر به پوشیدن آن نموده است. گناه در حد توانایی باید کتمان گردد و به خاطر ریا و طلب ثنا و ستایش مردم و نیکو جلوه دادن آن نباید آشکار گردد؛ بلکه بنا به دلایل زیر گناهان، باید پوشیده شود[۴]:
- پیامبر(ص) در حدیثی فرمودهاند: «از زشتیها که خداوند نهی کرده است پرهیز کنید و اگر کسی دچار آن شد، با پوشش خدایی آن را بپوشاند[۵]». گفتنی است که آشکار کردن گناه دیگران نیز همانند آشکار کردن گناه خود ناپسند است. پیامبر اکرم(ص) در حدیثی دیگر فرمودهاند:
«لا يُؤمِنُ أحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لأَخِيهِ مَا يُحبُّ لِنَفْسِهِ»[۶]
ترجمه: «ایمان هیچیک از شما کامل نخواهد شد مگر آنکه وی هرچه را برای خود دوست دارد برای دیگران نیز دوست داشته باشد.»
- جهت اجتناب از بیبند و باری در آشکار کردن گناه، و بیم آنکه نفس به آشکار نمودن گناه عادت کند و گستاخ شود؛ چرا که اگر نفس به آشکار نمودن گناه عادت کند، بیشتر در آن غرق میشود و میل بیشتری به آن پیدا میکند و به پرهیز از آن اهمیت نمیدهد.
- کسی که گناه انجام میدهد باید آن را بپوشاند تا دیگران از او تقلید نکنندو زمینهی گسترش نافرمانی خدا در روی زمین و نیز گستاخی مردم فراهم نشود.
- تا در زمرهی اهل شرم و حیا قرار گیرد؛ آنان که ذوق سالم و حیای ایشان مانع از اظهار گناه میشود.
- تا از مزاحمت و سوءقصد کسانی که احتمال دارد از معصیت او اطلاع یابند، در امان باشد؛ چرا که سرزنش و ملامت، قلب را آزار میدهد و اذیت و سوءقصد را به همراه دارد.
- دوم: تداوم آثار گناه
برخی از گناهان، نقطهی پایان نارند و به دنبال خود، دارای آثار و پیامدهای مختلفی هستند که ممکن است در بلندمدّت و در بستر زمان، این آثار و پیامدها خود را نشان دهند؛ که در این صورت، همچنان بر توشهی معصیتِ کسانی که این قبیل از گناهان را مرتکب میشوند، افزوده میگردد. در این راستا از گذشتگان نیکوکار ما روایت شده که گفتهاند:
«طوبی لمن اذا مات، ماتت ذنوبه معه و ویل لمن اذا مات، ظلّت ذنوبه من بعده»
ترجمه: «خوشا به حال کسی که وقتی از دنیا درگذشت، گناهانش نیز با او دفن شوند و وای به حال کسی که هرگاه مُرد، گناهانش پس از او زنده بمانند.»
و در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) روایت شده که:
«مَنْ سَنَّ سُنَّةً سَيِّئَةً فَعَلَيْهِ وِزْرُهَا وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ»[۷]
ترجمه: «هرکس روش و طریقهی بدی را پایهگذاری کند، گناه آن و گناه آن کسی که آن را انجام میدهد به سوی او بازمیگردد، تا روز قیامت. (بدون اینکه از گناه مرتکبین آن چیزی کم شود)»
رسول گرامی اسلام(ص) در جای دیگری میفرماید:
«من دعا الی ضلالة کان علیه وزرها و وزر من تبعه الی یوم القیامة»[۸]
ترجمه: «کسی که افراد را به سوی گمراهی دعوت کند، گناه آن و گناه آن کسانی را که تا روز قیامت از او پیروی میکنند، بر گردن خواهد داشت.»
- سوم: سَبُک شمردن گناه
در حدیثی آمده که پیامبر اکرم(ص) میفرماید:
«إِيَّاكُمْ وَمُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ، فَإِنَّمَا مَثَلُ مُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ كَمَثَلِ قَوْمٍ نَزَلُوا بَطْنَ وَادٍ، فَجَاءَ ذَا بِعُودٍ، وَجَاءَ ذَا بِعُودٍ، حَتَّى حَمَلُوا مَا أَنْضَجُوا بِهِ خُبْزَهُمْ، وَإِنَّ مُحَقَّرَاتِ الذُّنُوبِ مَتَى يَأْخُذْ بِهَا صَاحِبُهَا تُهْلِكْهُ»[۹]
ترجمه: «از گناهان کوچک بپرهیزید؛ مثال گناهان کوچک مانند گروهی است که در درّهای فرود آیند، این یکی چوب آرد و آن یکی چوب آرد و آنقدر هیزم بیاورند که با مجموع آن نان خود را بپزند. گناهان حقیر نیز وقتی از مرتکب آن بازخواست کنند مایهی هلاک او میشود.
همچنین از سلف صالح نقل شده است که فرمودهاند:
«لا تنظر الی صغر المعصیة ولکن انظر الی عظمة من عصیت»
ترجمه: «به کوچکی گناه نگاه نکن، بلکه بزرگی کسی که از او نافرمانی کردهای را ببین».
از ابی عبیده بن جراح نیز نقل شده است که فرمودهاند: «هرگاه بدی گناهان در نزد تو کوچک جلوه داده شد، در نزد خدا بزرگ میشود و هرگاه گناهان در نزد تو بزرگ جلوه داده شد، در نزد خدا کوچک نگاه داشته میشود.»
- جمعبندی و نتیجهگیری
به این ترتیب، میتوان بیان داشت که «ارتکاب گناه» گرچه زشت و مستوجب عقوبت است اما چنانچه فرد خطاکار پیش از فرا رسیدنِ مرگش، به سوی خداوند بازگشت و توبه نمود و در محضرش، اظهار عجز و ضعف و شرم و تواضع کرد و خالصانه و صادقانه، خواستار عفو و بخشش الهی شد، آنگاه خداوند او را در زمرهی توبهکنندگان و بخشودگان جای میدهد.
اما چنانچه فرد خطاکار، قبل یا بعد از ارتکاب
زشتی و گناه، به آشکار کردن آن پرداخت، یا آتکه درصدد جبران معصیت و توقف آثار پس از
گناه برنیامد، و یا آنکه گناهان را سبک شمرد و آنها را ناچیز جلوه داد، آنگاه
توشهی آدمی همچنان پُر از خوشههای معصیت میگردد و مجازات و مکافات او را در
آخرت، روبهفزونی مینَهَد.
[۱] – انعام:۱۶۰
[۲] – رواه بخاری
[۳] – نور: ۱۹
[۴] – نیّت و اخلاص، تالیف یوسف قرضاوی، ترجمه عمر قادری، نشر احسان، ص …
[۵] – رواه حاکم
[۶] – متفقٌ علیه
[۷] – رواه مسلم
[۸] – رواه مسلم
[۹]– رواه احمد